منطق چیدمان فضایی سکونتگاه‌‌های جلگۀ خوزستان

Abstract

زمانی که مفهوم فضا به‌صورت جدّی در بین جغرافی‌دانان و معماران مطرح شد، همواره این پرسش ذهن کنجکاو بسیاری را به خود مشغول داشت که چیدمان پدیده‌‌ها در صحنه‌‌ای که فضا را به‌وجود می‌‌آورد، از چه قواعدی پیروی می‌‌کند؟ کنکاش در زمینۀ چیدمان در فضا به مثابه نحو در زبان تعریف می‌‌شود؛ همان‌‌گونه که بر ساختارهای زبانی دستور خاصی حاکم است، می‌‌توان سازمندی فضا را تابع قوانین و قواعدی مشابه زبان قلمداد کرد. در این پژوهش، نقشه‌‌های توپوگرافی، زمین‌‌شناسی، تصاویر ماهواره‌‌ای، عکس‌‌های هوایی، مدل ارتفاع رقومی منطقه به‌کار رفت. پژوهش با روش پدیدارشناسی انجام شد. آرایش سکونتگاه‌‌های جلگه‌‌ای در نگارۀ‌‌ سرزمینی خوزستان با مدل تحلیلی چیدمان فضا و قاعدۀ مئاندری تبیین و تحلیل شد. روش پدیدارشناسی، سه نگارۀ سرزمینی را برای جلگۀ خوزستان تعریف کرده‌است. هویت مکانیِ هر نگاره، حاکی از حافظۀ تاریخِ طبیعی آن نگاره است که در بینش مردم این سرزمین و در شکل‌‌ سکونتگاه‌‌ها نقش اساسی داشته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌‌دهد: 1- رفتار رودخانه‌‌های نگارۀ خوزستان در تعامل با مواریث پادگانه‌‌های دریایی خلیجِ‌فارس، قاعدۀ سکونتگاهی شهری در این فضا را تعریف می‌‌کند؛ 2- اَشکال مئاندری رودخانه‌‌ای، تبیین‌کنندۀ قاعدۀ سکونتگاه‌‌های روستایی در این فضاست؛ 3- ژئونورون‌‌ها یا هورها تعریف‌‌کنندۀ هویت مکانی با نام هورنشینی است.