ضرورت شناسایی و حفاظت از فضاهای سبز مبتنی بر شرایط محلی و منطقه‌ای ایران (نمونۀ موردی: باغ اکبریۀ بیرجند)

Abstract

شهرهای سنتی با داشتن زیرساخت‌‌های لازم و قابلیت‌‌های طبیعی، بهترین نمونه‌‌های پایداری را در خود جای داده بودند. این شرایط بیانگر آن است که طراحی و برنامه‌ریزی این‌گونه شهرها با اندیشه و تفکری عمیق و عالمانه صورت گرفته است. در این شهرها، بهره‌گیری از امکانات طبیعی به گونه‌ای است که با کمترین صدمات در مواهب موجود، بالاترین بازده را در اختیار قرار می‌دهند. اما این شرایط در اغلب موارد رو به نابودی گذاشته و بی‌اطلاعی برخی از مردم و حتی مجوزهای قانونی مثل قاعدۀ تسلیط، این روند را سرعت داده است. به همین دلیل، شناسایی و تشریح جایگاه این‌گونه زیرساخت‌‌ها و فضاها می‌‌تواند در حفاظت و پایداری آن‌‌ها اثربخش باشد. به این منظور، مقالۀ حاضر در نظر دارد یکی از این فضاها، یعنی باغ اکبریۀ بیرجند را معرفی و جایگاه آن را در این شهر کویری تشریح و تبیین کند‌‌. در این مطالعه از شیوۀ توصیفی و تحلیلی بهره‌‌برداری و با استفاده از بازدیدهای میدانی و دیدگاه کارشناسان مربوطه و بهره‌‌گیری از اسناد و مدارک تاریخی، اطلاعات مورد نیاز گردآوری شده است. برای تحلیل اطلاعات از شیوه‌‌های تحلیل محتوا و دیدگاه کارشناسان خبره استفاده شده‌‌ است. نتایج بیانگر آن است که باغ اکبریه با همۀ مشابهت‌‌هایی که با سایر باغ‌‌های ایرانی دارد، با توجه به شرایط خاص و دورۀ تاریخی شکل‌‌گیری و بستر طراحی، دارای شاخصه‌‌های منحصر به فردی است که تأثیر انکار‌ناپذیری در ساخت و بافت بیرجند بر جای گذاشته و هر نوع تخریبی در آن می‌‌تواند اصالت باغ و شهری را که در آن استقرار یافته است با تهدید مواجه کند. علاوه بر آن، این باغ‌ به‌منزلۀ ساختار کامل، بیانگر رابطۀ تنگاتنگ میان بستر فرهنگی و طبیعی موجود و نشانه‌ای از سازگار و همسوکردن نیازهای انسان و طبیعت است.