کیفیت بازتاب اسطوره‌ها در رمان شطرنج با ماشین قیامت

Abstract

<strong>چکیده</strong><br /> رمان <em>شطرنج با ماشین قیامت</em> یکی از برجسته‌ترین آثار داستانی دفاع مقدس است که از لحاظ صوری و محتوایی اثری ارزنده به­شمار می‌رود. علت تعالی ادبی و ممتاز بودن این اثر در بین رمان‌های همسو با گفتمان جنگ، بهره‌گیری هنرمندانه از اسطوره برای تقویت ظرفیت تفسیرپذیری و افزایش دلالت‌های معنایی رمان است. در این اثر برخی از دغدغه‌های همیشگی بشر مانند تقابل خیر و شر، رنج انسان‌ها و تسلط تقدیر به­کمک بازآفرینی هنرمندانۀ اسطوره‌های هبوط انسان، اسطورۀ مرگ عیسی ^(ع) و اسطورۀ درگیری پهلوان و اژدها بازتاب داده شده است. به­نظر می‌رسد برخی نمادهای اسطوره‌ای، خودآگاه و حسابگرانه به داستان وارد شده‌ و برخی نمادها هم به­شکلی ناخودآگاه بر بستر روایت رمان نشسته‌اند. آنچه تمام این نمادهای اسطوره‌ای را در وحدتی هماهنگ گرد آورده، بازتاب مفهوم اصالت مبارزۀ آدمی علیه جبهۀ شر در برابر موضع انفعالی، به­منزلۀ درون‌مایۀ داستان است. از این گذشته بهره‌گیری از نمادهای اسطوره‌ای ظرفیت‌ تفسیرپذیری اثر را افزایش داده و برداشت‌های مختلف شخصیت‌های داستانی از برخی عناصر نمادین اسطوره‌ای سبب ظهور چندصدایی در رمان شده و آن را از حالت خشک و تک‌ساحتی رمان‌های پیشین جنگ رها ساخته است. نگارنده در این پژوهش روش نقد اسطوره‌ای را مبتنی بر آراء یونگ و الیاده برای تحلیل و تفسیر شخصیت‌ها، روایات و سایر عناصر اسطوره‌ای بازتاب­یافته در این رمان به­کار برده‌ تا هم قابلیت‌های دلالت‌پردازانۀ آن­ها را آشکار کند و هم تأثیر برخی از آن­ها را در تقویت چندصدایی رمان روشن سازد.<br />