زمینه‌های دیرپایی حکومت دودمان‌های محلی اتابکان لرکوچک و اردلان

Abstract

نگاهی به تحولات سیاسی تاریخ ایران پس از اسلام نشان می­دهد که دوران حکم­رانی دودمان­های محلی ایرانی­تبار اتابکان لرکوچک(550-1006 ﻫ.ق) و اردلان(564-1284 ﻫ.ق)- در مقایسه با بسیاری از خاندان­های حکومت­گر مرکزی و محلی- از دوام و پایداری سیاسی بیشتری برخوردار بوده­ است. بر این اساس، مقاله­ی پیش‌رو با رویکردی تطبیقی- تاریخی و با تحلیل منابع و مدارک تاریخی، در پی تبیین زمینه­های دیرپایی دودمان­های محلی اتابکان لرکوچک و اردلان­ است. نتیجه­ی پژوهش نشان می­دهد که درباره­ی دوام و ثبات بیشتر فرمان­روایی خاندان­های مذکور، باید تأکیدی اساسی­ بر روی عامل جغرافیایی کرد. شرایط جغرافیایی مناطق لرستان و کردستان موجب سخت­گذری این نواحی، امکان ساخت دژهای دفاعی استوار و بهره­گیری از موقعیت سوق­الجیشی این نواحی- به ویژه در دوره­های متأخرتر- را فراهم ساخته بود. همچنین، تحت تأثیر جغرافیای این مناطق، اساس ساختار اجتماعی بر مبنای نظام ایلیاتی شکل گرفته بود که جمعیت عمده­ی آن را ایلات لر و کردی تشکیل می­دادند که با حاکمان محلی پیوندهای قومی و فرهنگی داشتند؛ و بنابراین، بیشترین حمایت را از آن­ها به عمل می­آوردند. از سوی دیگر، این موضوع سبب بذل توجه بیشتر و انجام اقدامات رفاهی و عمرانی گسترده­تر توسط حکام این سلسله­ها می­شد، که نتیجه­اش افزایش مشروعیت این دودمان­های محلی بوده است. سرانجام، اجرای سیاست­هایی مانند اعلام تابعیت به­هنگام­ نسبت به قدرت­های بزرگ­تر و گهگاهی انجام وصلت­های سیاسی نیز، بر وضعیت پایداری سیاسی و مصونیت آن­ها در برابر خطرات احتمالی می­افزود.