مدل مفهومی ریشه‌های اخلاقی بحران محیط زیست

Abstract

در دهه‌های اخیر، بحران تخریب محیط‌‌زیست، ابعاد گسترده‌ای به خود گرفته و موجب نگرانی‌های فراوانی شده است. این بحران، از آن رو که نتیجۀ بحرانی فکری و اخلاقی است، بایستی فارغ از جنبه‌های فنی و مهندسی، مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش ضمن واکاوی روابط مختلف انسان و دیدگاه‌های متفکران ِ جریان‌ساز در ارتباط با طبیعت، تلاش می‌شود که با ارائه مدلی مفهومی، ریشه‌های اخلاقی بحران محیط‌زیست تحلیل شود. بحران‌های محیط‌زیستی در ذیل نگرش‌هایی تشدید می‌شوند که ضمن تأکید بر انسان‏‌مداری، طبیعت را شیءای بی‌‏جان و فاقد شعور می‌دانند که بهره‌ای جز ماده بودن صرف، ندارد. مدل مفهومی این پژوهش، نشان می‌دهد که در تقابل با نقاط ضعف در جهان‏‌بینی خلقت، خودمحوری و دیگرگونه‏‌گریزی، به واسطه اثرات مثبتی که جهان هستی بر بحران‌های محیط‌زیستی دارد، نگرش «بوم‌محوری جهان‌وطنی» توسعه یافته است. اخلاق محیط‎زیست، اخلاقی جامع است؛ یعنی ضمن درنظرگرفتن فرهنگ‎‌ها، گونه‌‎ها و زیستگاه‎‌های دیگر، جهان‎‌وطنی است. اخلاق محیط‎زیست از آن‌رو که جهان‎‌شمول است، می‌تواند مبنایی برای بسط اخلاق در حوزۀ محیط زیست قرار بگیرد. اخلاق بوم‌شناختی، می‌تواند به عنوان یک اخلاق جهان‌‏شمول‎ در حل بحران‌های پیچیده و تو در توی جهان امروز، کارا باشد. برای نیل به این هدف، نخست باید از جزئیات اخلاق انسان‎‌‌محور آگاه شد و آن را با اخلاق محیط‏زیست مقایسه نمود. در یک کلام، اخلاق محیط‎زیست یا به‎‌بیان دقیق‌‎تر، اخلاق بوم‌محوری، اخلاقی جهان‎‌‌‌‌وطنی‎ است که قابلیت ایجاد اجماع بر چگونگی حل بحران‌های محیط‌زیستی را دارد.