بررسی تنوع مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی جمعیت‌های مختلف گوش‌بره (Phlomis olivieri Benth.) در استان همدان

Abstract

جنس Phlomis از تیرۀ Lamiaceae حدود 113 گونه را در جهان شامل می­شود. براساس آخرین گزارش، جنس Phlomis دارای 20 گونه و 3 هیبرید در ایران است که 9 گونۀ آن، انحصاری ایران هستند. گیاه Phlomis olivieri Benth. از گونه­های بومی ایران است. گونه­های مختلف Phlomis در طب سنتی، برای درمان برخی بیماری­ها ازجمله زخم معده، دیابت و التهاب مورد استفاده قرار گرفته است. این پژوهش، به ‌منظور ارزیابی تنوع مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی 11 جمعیت گیاه گوش­بره، در سال 1400 در مناطق مختلف استان همدان به اجرا درآمد. براساس نتایج به دست آمده، بیشترین وزن تر و وزن خشک سرشاخه گل­دار (96/6 و 48/3 گرم) و همچنین بیشترین وزن تر و وزن خشک گیاه (به ترتیب 77/11 و 86/5 گرم) به جمعیت کوهانی تعلق داشت. بلندترین طول گل­آذین (2/24 سانتی‌متر) مربوط به جمعیت جوزان و کوتاه­ترین طول گل­آذین (9/8 سانتی‌متر) مربوط به جمعیت گاماسیاب بود. بیشترین قطر ساقه (45/4 میلی­متر) در جمعیت گرین مشاهده شد. بیشترین ارتفاع گیاه (4/49 سانتی‌متر) مربوط به جمعیت راهدارخانه بود که با جمعیت‌ گرین، تفاوت معنی‌داری نداشت (p<0.05) و کمترینِ آن، مربوط به جمعیت گرمک (31 سانتی‌متر) بود که با جمعیت گاماسیاب (50/33 سانتی­متر) اختلاف معنی­داری نداشت. همچنین، 31 ترکیب در اسانس شناسایی شد که کاریوفیلن، ژرماکرن دی، و ای ـ بتا ـ فارنسن، بیشترین درصد اجزای تشکیل­دهنده اسانس را به خود اختصاص دادند. در این مطالعه، بیشترین اسانس (04/0 درصد) از منطقه کوهانی به دست آمد که در بین جمعیت­های مورد مطالعه، دارای کمترین ارتفاع از سطح دریا بود. بنابراین به نظر می­رسد که عوامل محیطی نیز همانند عوامل ژنتیکی، در ایجاد تنوع در خصوصیات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی این گیاه مؤثر بوده­اند.