نوآوری‌های مردمی و شاخص‌های آن در ایران

Abstract

نوآوری­های مردمی راه حل‌هایی غیررسمی، بومی و محلی هستند که توسط مردم عادی که هیچ تجربه­ای در بخش­های رسمی و سازماندهی ‌شده ندارند، برای حل مسائل ارائه می‌شوند. هدف پژوهش حاضر شناسایی نوآوری­های مردمی در جمهوری اسلامی ایران و تدوین شاخص‌های مربوط به آن بود. روش پژوهش، آمیخته از نوع تبیینی بود؛ بنابراین پژوهش در دو بخش کیفی و کمی انجام شد. ابتدا با بررسی ادبیات پژوهش در این حوزه، شاخص‌های موجود برای نوآوری‌های مردمی استخراج شد و با استفاده از تکنیک دلفی مورد تأیید متخصصان قرار گرفت؛ سپس بر اساس این شاخص‌ها، پرسشنامه‌ طراحی شد. روایی پرسشنامه با استفاده از نظر متخصصان و بررسی شاخص CVI مورد تأیید قرار گرفت و برای مسئولان حوزه‌های مرتبط با نوآوری مردمی در استان‌های مختلف ارسال شد. از مجموع 213 پرسشنامه دریافتی، تعداد 116 مورد بر اساس شاخص‌های استخراج‌شده به عنوان نوآوری‌های مردمی مشخص شدند و مورد تحلیل کمی قرار گرفتند. یافته‌ها در بخش کمی نشان داد که در این پژوهش، میانگین سن نوآوران مردمی مورد بررسی، 36 سال بود، 15 درصد از نوآوران زن و 85 درصد مرد بودند. بیشترین تعداد مشارکت‌کنندگان در این پژوهش مربوط به استان‌های خراسان جنوبی و استان فارس بودند. افراد دارای مدرک کارشناسی، بیشترین فراوانی را داشتند. حوزه‌های نوآوری‌های مردمی این پژوهش، بیشتر در زمینه‌ فنی (37 درصد)، کشاورزی و دامپروری (21 درصد) و محیط زیست و هنر (هرکدام 12 درصد) بوده ‌است. در مرحله کیفی، تعداد 21 نفر از نوآوران مردمی، مورد مصاحبه قرار گرفتند. سپس به منظور تحلیل کیفی مصاحبه‌ها و پرسشنامه‌ها از روش کلایزی استفاده شد و یافته‌ها نشان داد که نوآوری مردمی در ایران در هفت مضمون اصلی شامل حل مسئله، حفاظت از محیط زیست، اقتصادی بودن، کاربردی بودن، عدم وابستگی به دولت، در دسترس ‌بودن و استفاده از فناوری تعریف می‌شود و این مضامین شامل زیرمضامینی هستند که به عنوان شاخص‌های نوآوری مردمی در ایران معرفی شدند. همچنین یافته‌های این بخش، نمونه‌های بخش کمی را مورد تأیید قرار داد.