تبیین و تحلیل مفهوم تاب‌آوری و شاخص ها و چارچوب های آن در سوانح طبیعی

Abstract

زمینه و هدف: علی­رغم گذشت بیش از سه دهه از تحقیقات اولیه در مورد تاب‌آوری، هنوز این مفهوم فاقد درک فراگیر و عملیاتی در حوزه‌های مختلف علمی از جمله مدیریت سوانح است. بسیاری از تناقضات موجود بر سر معنای تاب‌آوری از تمایلات شناختی، روشه­ای متدولوژیک و تفاوت های مفهومی بنیادی موجود و همچنین دیدگاه‌هایی که بر تحقیق در سیستم‌های اکولوژیکی، اجتماعی یا ترکیبی از هر دو تمرکز می کنند، ناشی می شود. بنابراین مطالعه حاضر به بررسی و تحلیل مفاهیم، شاخص ها و چارچوب های تاب‌آوری در حوزه مدیریت سوانح طبیعی تاکید کرده است.

روش: این تحقیق یک مطالعه مروری است که از منابع کتابخانه ای و اینترنتی مختلف استفاده شده و از مجموع 136 مقاله بررسی شده، مستندات 77 مقاله مرتبط و معتبر در رابطه با تاب‌آوری استخراج و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند.

یافته ها: بر اساس این تحقیق همه تعاریف تاب‌آوری بر اهمیت ادامه تحقیقات نسبت به ایجاد تعاریف عملیاتی تجربی تاب‌آوری ، رسمیت شناختن تاب‌آوری بعنوان یک ساختار پیچیده که در آن افراد، خانواده ها، سازمان­ها، بر حسب شرایط مکانی و زمانی و همچنین سطح پیشرفت و فرهنگ یک جامعه دارای درجات متفاوتی از تاب‌آوری هستند، تأکید دارد. از میان رویکردهای مفهومی، دو رویکرد پایداری و بازیابی دارای درکی قطعی[1] از تاب‌آوری هستند به طوری که آنها تاب‌آوری یک جامعه (فرد یا سیستم اکولوژیکی) را به صورت مشخصه ذاتی که آن را قادر می سازد با یک عامل فشار انطباق پیدا کند یا نه، در نظر می‌گیرند. اما در رویکرد سوم، یعنی تاب‌آوری به عنوان گذار، تفاوت بین تاب‌آوری اجتماعی و اکولوژیکی روشن می شود.

نتیجه گیری: این مطالعه با عنایت به ابعاد متفاوت تعاریف تاب‌آوری در حوزه سوانح طبیعی، تعریف کارپنتر و همکاران (2001) که در بسیاری از مطالعات آن را به عنوان یک تعریف جامع قبول کرده اند، را به عنوان تعریف مناسب‌تر و کاربردی‌تر می‌پذیرد. ترکیب مدل ارزیابی تاب‌آوری هائیتی و چارچوب ResilUS – "مرکز تاب‌آوری ایالات متحده"، که بر اساس جنبه های قابل اندازه گیری از سرمایه اجتماعی، مدل عملیاتی چند بعدی تاب‌آوری ، مقیاس های سلسله مراتبی – خانوار، کسب و کار، محله و جامعه در رابطه با طیف وسیعی از متغیرهای تصمیم گیری و سیاست است و در هر مقیاسی همدیگر را پشتیبانی می کنند، بهترین چارچوب برای اندازه گیری تاب‌آوری جوامع سوانح زده است.

[1] -deterministic