تحلیل تغییرات منابع آب زیرزمینی در ارتباط با ناپایداری منابع آب حوضه زاینده‌رود

Abstract

چکیده حوضه آبریز رودخانه زاینده­رود یکی از حساس‌ترین حوضه­های آبریز کشور به لحاظ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. در دو دهه اخیر حوضه زاینده‌رود دچار تنش آبی شده،‌ به طوری‌ که حدود سه پنجم طول رودخانه در قسمت‌های میانی و پایین‌دست با ناپایداری منابع آب مواجه شده و به طور موقتی در آمده است. با خشکی جریان آب رودخانه،‌ تخصیص آب به بخش کشاورزی با مشکل مواجه شده، به­ طوری ­که در 10 سال اخیر تنها 5 بار و آن هم فقط در چند ماه آب به طور کامل جریان داشته است. موقعیت بسته و خاصیت زایندگی حوضه زاینده­رود به گونه­ای است که میزان برداشت از آب زیرزمینی در وقوع یا تشدید ناپایداری آبی حوضه مؤثر می‌باشد. در این پژوهش منابع آب زیرزمینی (قنات، چاه) و چشمه­های موجود در حوضه زاینده­رود در دو دوره آمار برداری 1385 و 1390 و تغییرات آن­ها مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که پس از وقوع ناپایداری منابع آب، کشاورزان برای جبران کم ‌آبی و ادامه فعالیت خود، سعی در جبران کمبود آب از طریق حفر چاه و بهره‌برداری از آب زیرزمینی داشته‌اند. این امر در افزایش چاه‌ها از بخش‌های میانی حوضه تا انتهای رودخانه قابل مشاهده است، به طوری که طی 10 سال (90-1380) حدود 9000 حلقه چاه برای جبران کم ‌آبی در حوضه زاینده‌رود حفر شده و طی این زمان به طور میانگین 5 متر سطح ایستابی سفره‌های زیرزمینی کاهش یافته است. همچنین در این دوره قنوات حوضه زاینده‌رود با کاهش آبدهی و خشکی شدیدی روبرو شده و تعداد چشمه‌ها نیز به دلایل اقلیمی، کاهش داشته است. افزایش برداشت از سفره­های زیرزمینی موجب تشدید وضعیت ناپایدار آبی و خشکی حوضه گردیده است.