خوانش کاربردشناختی تکنیک های برهان ورزی در ضرب المثل های نهج البلاغه

Abstract

کاربردشناسی زبان از شاخه­های اصلی زبان­شناسی است که انسجام گفتمانی را حاصل تعامل کاربران زبان و بافت متن می داند؛ از این رو موضوع آن مطالعه توانایی و قابلیت­های استفاده از زبان و ساختن جملات مرتبط با بافت است تا نشان دهد که چگونه گفتار در موقعیت­ها معنا می یابد. کاربردشناسی زبان به مطالعه معنا می­پردازد؛ معنایی که گوینده آن را منتقل می­کند و شنونده یا خواننده آن را تفسیر می­کند. در این میان احتجاج و برهان­ورزی فرایندی ارتباطی- زبانی است که متکلم در راستای تغییر نگرش و دیدگاه مخاطب آن را به­کار می­گیرد و در جهت اهداف موردنظر، اندیشه وی را به تکاپو وا می­دارد و در این فرایند از فنون و شیوه­های گوناگونی بهره می­گیرد. در جستار پیش­رو شگردهای برهان­ورزی در شماری از ضرب­المثل­های نهج­البلاغه مورد نقد و تحلیل قرار گرفت تا از این رهگذر خوانش و فهم دقیق­تری از این امثال به دست آید. برای انجام این پژوهش تعداد 95 نمونه از مَثَل­هایی که تکنیک­های برهان­ورزی در آنها دارای فراوانی بیشتری بودند، بر اساس کتاب «الأمْثالُ وَ الحِکَمُ المُسْتَخْرَجَهُ» نوشته محمد الغروی، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که امام علی(ع) ضمن توجه به قوانین تطور زبان، در جهت اقناع و متقاعدسازی مخاطب، از انواع راهبردهای زبانی­- بلاغی، روش­های اقناع، ساختارهای شبه منطقی، رویکردهای بلاغی، موعظه، تشبیه، کنایه، تمثیل و استعاره بهره جسته و به صورت هنرمندانه، مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و سیاسی مورد نظر خویش را در قالب واژگان مطرح نموده که بیانگر توانش زبانی و کاربردشناختی امیر بیان (ع) است.