نشانه معنا‌‌شناسی «عزّت و ذلّت» در داستان قرآنی یوسف(ع) بر اساس الگوی مربع معنایی گریماس***

Abstract

ظرفیت قصص قرآنی که متونی هستند سرشار از نشانه‌ها و معانی همواره زمینه را برای به‌کارگیری روش‌های متنوع مطالعه و تحلیل متن فراهم می‌سازد تا لایه‌های درهم‌تنیده و روی هم افتاده متن از هم بازشوند و فرآیند ساخت معنا برای مخاطبان روشن‌تر شود. مقاله حاضر بر الگوی«مربع نشانه‌شناسی» یکی از الگوهای گریماس بنیان‌گزار مکتب نشانه‌شناسی پاریس استوار است که به تجزیه و تحلیل سازوکار ساخت معنا در فرآیند تولید متن می‌پردازد. مربع «نشانه‌شناسی» خوانش روشمند متن را می‌آموزد و اینکه چگونه می‌توان بر اساس روابط متقابلی یک متن را به سخن درآورد. این نوشتار بر آن است تا با به‌کار‌گیری این الگو به تحلیل ساخت‌های متنی دوگان «عزت و ذلت» در داستان قرآنی یوسف(ع) بپردازد و فرآیند شکل‌گیری دلالت آن دو را در گفتمانی قرآنی تبیین کند. رهآورد این پژوهش در راستای بسط مربع نشانه‌شناسی آن است که در یک متن امکان جابه‌جایی مداوم قطب‌ها و مقوله‌ها وجود دارد؛ بدین معنا که در فرآیند گفتمان‌سازی با آنکه در تحلیل دوگان «ذلت و عزت» در سطح محتوا با هشت صورت مواجهیم ولی بر خلاف معمول که در سطح بیان، صورت‌بندی‌های متناظر آن می‌تواند چند نفر یا چند چیز باشد، در داستان یوسف(ع) صورت‌بندی متناظر آن فقط یوسف نبی (ع) است لذا در خصوص داستان یوسف نبی(ع) می‌توان گفت این مربع به ما نشان می‌دهد زندگی آن حضرت سراسر عزتمندی و بزرگی بوده است و برخلاف ظاهر داستان که حیات ایشان را عزت توأم با ذلت نشان می‌دهد. در این میان استفاده از مربع حقیقت‌نمایی ما را در دریافت حقیقت یاری می‌کند.