تبیین تنوعات معنایی‌ مشتقات «ـَ‌ک»: رویکردی شناختی‌ـ‌‌رده‌ شناختی

Abstract

پسوند اشتقاقی «ـَ‏ک» از جمله وندهایی است که هم به پایه‏های مختلف متصل می‏شود و هم معانی بسیار متنوعی حاصل می‏کند. شواهد تاریخی نشان می‏دهد که علی‏رغم این تنوع رفتاری، تمامی مشتقات از وندی واحد حاصل شده‏اند که از قابلیت چندمعنایی بالایی برخوردار است. نوشته حاضر از رهیافت شناختی‏ـ‏رده‏شناختی پدیده چندمعنایی پسوند مذکور را دنبال کرده و ضمن معرفی (زیر)طرحواره‏های ساختی مشتقات و تعیین روابط سلسله‏مراتبی آن‏ها در چارچوب صرف ساختی، به فرایندهای استعاره و مجاز به عنوان دو بستر دخیل در این گسترش معنایی پرداخته است و سپس با پیوند دستاوردهای بخش نخست با ملاحظات رده‏شناختی نشان می‏دهد چه ارتباطی میان فرایندهای شناختی دخیل در چندمعنایی و انگیزه‏های رده‏شناختی مترتب بر آن‏ها یعنی اقتصاد و تصویرگونگی برقرار است و چگونه تبیین‏های رده‏شناختی و به طور خاص مفهوم نقشه معنایی نه تنها صحه‏ای بر دیدگاه‏های شناختگرایان است، بلکه علاوه بر توضیح چندمعنایی کلان مترتب بر وندافزایی «ـَ‏ک»، می‏تواند موضوعات خاص‏تری چون وجود چندمعنایی در درون خود یک مشتقِ منفرد را نیز تبیین کند. در این بررسی فرضیه پیوستگی نقشه معنایی در مورد مشتقاتی که توأمان بر بیش از یک معنا دلالت دارند، یا در طول زمان دستخوش تغییر معنا شده‏اند نیز تأیید می‏شود.