بررسی تحریرِ فارسی «عجائب المخلوقاتِ» قزوینی (بر اساس نسخۀ مورّخ 699ق)

Abstract

هر یک از دو تحریر عربی و فارسیِ <em>عجائب </em><em>المخلوقات</em> زکریا قزوینی توسط خودِ او بازبینی شده و سپس تصرّفاتی به دست دیگران در آن‌ها شده و در نتیجه، پیچیدگی‌هایی به هر دو تحریر راه یافته است. تصرّفات و برافزوده‌های جدید در متن فارسی، این گمان را به‌وجود آورده بود که متن عربی بعد از زمان قزوینی به فارسی ترجمه شده است؛ در حالی که مقایسۀ تاریخ‌های تحریر عربی و تحریر فارسی نشان می‌دهد که برخلاف تصوّر رایج، متن فارسی پیش از متن عربی نوشته شده و بنابراین، تحریر فارسی هم از خود قزوینی است. شناسایی نسخۀ مورّخ 699ق از تحریر فارسی که عاری از تصرّفات است، امکان بررسی دقیق متن فارسی و عربی را فراهم آورده است. در این مقاله به کمک همین نسخه و سنجش آن با دیگر نسخه‌ها و رجوع به منابعی چند، اطلاعات پیشین دربارۀ قزوینی و <em>عجائب ا</em><em>لمخلوقات</em> نقد و بررسی، و نویافته‌هایی ارائه شده است.