سنجش وضعیت گردشگری میراث فرهنگی ملموسِ غیرمنقول با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی AHP (مطالعه موردی: شهرستان کلات)

Abstract

میراث ملموسِ غیرمنقول ضمن ارائه جلوه‌هایی از معماری و تمدن ایرانی- اسلامی، عرصه‌های چندگانۀ توسعه را تحت‌الشعاع قرار داده و پایداری را در مناطق به ارمغان می‌آورد. شهرستان کلات به عنوان تلاقی‌گاه منحصر‌به‌فرد تاریخ، فرهنگ و جغرافیا، مقصدی است مطلوب برای گردشگری، اما تعدادی از آثار تاریخیِ غیرمنقول آن اعم از ابنیه، محوطه‌ها و تپه‌های تاریخی، در سایۀ غفلت از نقش مؤثری که می‌توانند در رونق گردشگری و توسعۀ پایدار منطقه داشته باشند، رو به فراموشی سپرده شده و در معرض تخریب قرار گرفته‌اند؛ لذا این پژوهش کاربردی با هدف سنجش وضعیت کنونی گردشگری میراث فرهنگی در شهرستان، منطبق بر روش توصیفی- تحلیلی و به دو شیوه کتابخانه‌ای (برای شناخت پیشینۀ نظری و تجربی) و میدانی به جمع‌آوری اطلاعات پرداخته است، به گونه‌ای که از ابزار مشاهده و فیش‌برداری برای شناخت عینی محیط بهره برده و با توزیع تصادفی 96 پرسشنامه در میان کاربران و تبدیل داده‌های کیفی به کمی جهت احصاء امتیاز زیرمعیارها و نیز توزیع 11 پرسشنامه به روش گلوله‌برفی در میان خبرگان و انجام تحلیل سلسله‌مراتبی اِی‌اِچ‌پی بر روی داده‌ها جهت احصاء امتیازهای معیارها و مؤلفه‌ها و در نهایت ضرب و ادغام وزن‌های نهایی دو دستۀ فوق در یکدیگر، امتیاز و اولویت نهایی مؤلفه‌ها در توسعۀ گردشگری میراث فرهنگی ملموس غیرمنقول شهرستان به دست آمد؛ نتایج نظرسنجی از خبرگان و کاربران بیانگر شرایط نامطلوب این گونۀ گردشگری در حال حاضر منطقه می‌باشد که از نظر آنها تنها مؤلفه‌های تعاملات اجتماعی میان جامعه میزبان و گردشگران، مدیریتی- سازمانی و هویت تاریخی منشعب از آثار غیرمنقول مطلوب بوده و سایر مؤلفه‌ها در وضعیتی نامطلوب به سر می‌برند؛ در این میان ساماندهی و بهبود مؤلفه‌های زیرساخت‌های گردشگری (امتیاز 0/036-)، بودجه و اعتبار (امتیاز 0/021-)، بهداشت و پاکیزگی محیط (امتیاز 0/012-)، به ترتیب درجه عدم مطلوبیت، اولویت‌های مورد توجه جهت توسعۀ این گونۀ گردشگری در شهرستان می‌باشند.