حواشی ملک‌الشعرای بهار بر دیوان جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی

Abstract

تعدادی از متون نظم و نثر فارسی، هنوز چنان‌که باید، در معرض تصحیح علمی و دقیق قرار نگرفته است و معمولاً آنچه امروز از آن متون به دست ماست، با شیوه‌های نادرست و غیراصیل چاپ و منتشر شده‌اند؛ از آن جمله است دیوان جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی که فعلاً چاپ مرحوم وحید دستگردی تنها مأخذ اشعار اوست. از آنجا که جمال‌الدین از شاعران صاحب سبک و تأثیرگذار شعر فارسی در سده‌های ششم و هفتم بوده است، تصحیح مجدد دیوان او با استفاده از نسخه‌های اصیل و روش علمی ضروری به نظر می‌رسد و علاوه بر تهیۀ نسخه‌های صحیح دیوان وی، توجه به نتایج کوشش‌ها و دقت‌های محققانی که شعر جمال را با دید انتقادی بررسی کرده‌اند و درصدد دست یافتن به صورت معتبر و اصیل شعر وی بوده‌اند، کمک فراوانی می‌کند. خوشبختانه یادداشت‌های چندی در حواشی نسخه‌ای از دیوان جمال ثبت افتاده که به قلم ملک‌الشعرای بهار است و از آنجا که وی دارای اشراف و تسلطی بی‌مانند در ظرائف سبکی و زبانی شعر پارسی بود، دیدگاه‌های اصلاحی او در این حواشی می‌تواند در بعض ابیات صورت صحیح و معتبرتری از آنچه هست، به دست دهد. از همین روی در نوشتار حاضر به استخراج آن حواشی از نسخۀ خطی دیوان جمال‌الدین عبدالرزاق و تطبیق آن‌ها با دیوان چاپ شدۀ وی، پرداخته شده است.