ساختار و محتوای هر اثر ادبی به میزان رشد فکری و علمی عصر مؤلف بستگی دارد. بسیاری از آثار به‌جای‌مانده از سده‌های آغازین اسلامی حکایت از فقدان نظریه و مبانی اصولی علوم متداول آن عصر دارند که البته این، دلیل بر ناتوانی مصنّفان ...

قرّة­العین یا قرّة­العیون یکی از متون کهن فارسی است که در زمینۀ تطبیق امثال عربی و فارسی با یکدیگر و نیز با آیات قرآن نگارش شده است. از بعضی قراین بر می‌آید که نگارش این اثر در حدود نیمۀ دوم سدۀ ششم، ...

سیف‌الدّین باخرزی از مشاهیر عرفای قرن هفتم هجری است که در منابع کهن از اشعار و نامه‌ها و مجلس‌گویی‌های او یاد شده است. با این حال، تا کنون مجلسی از او به صورت کامل به چاپ نرسیده تا نمونه‌ای باشد برای تحقیق دربارۀ مجالس او. ...

از آثار برجای‌مانده از حسن بن عبدالمؤمن خویی، ملقب به حسام‌الدین خویی، ادیب و منشی مشهور قرن هفتم هجری، تا کنون چند رساله منتشر شده است. اغلب آن‌ها به‌نثر است و در زمینۀ تعلیم انشاء و فن ترسل. حسام‌الدین خویی، در زمانۀ خود ...

در سال‌های اخیر، با گسترش حوزۀ مطالعات حماسی، پژوهشگران با شماری از منظومه‌های پهلوانی آشنا شده‌اند که تا چندی پیش ناشناخته مانده بود. شاید دلیل عمدۀ این ناشناختگی، زبان عامیانۀ آن‌ها بوده باشد، زیرا این دسته آثار که اغلب ...

کهن‌ترین دست‌نویس فارسی که تا کنون شناخته شده، نسخه‌ای از کتاب الابنیة عن حقایق الأدویة متعلق به سال 447 هجری است؛ اما در میان نسخه‌های قرآنی قدیم‌تر، گاه یادداشت‌هایی می‌توان یافت که اطلاعات ما را در خصوص فارسی‌نویسی ...

نسخۀ «خزینۀ 1653» یکی از معدود نسخه­‌های باقی‌مانده از جامع‌­التواریخ رشیدالدین فضل‌الله است که تحت حمایت شخص مؤلف در ربع رشیدی استنساخ شده است. این نسخه در عهد شاهرخ، به هرات منتقل شد و چون بخش­‌هایی از آن مفقود ...

یکی از مهم‌­ترین مسائل در حوزۀ نگارگری ایرانی چگونگیِ انتخاب متن برای تصویرگری است. عموماً تصوّر بر این است که نقاشان اختیار زیادی در انتخاب متن نداشته‌­اند، اما نوشتارِ پیش‌رو نشان می‌دهد که این کار تابع منطقِ خاصی بوده ...

فارسی‌زبانان در دورۀ اسلامی از خط عربی برای نگارش آثار خود استفاده کردند. برخی کاستی‌ها در این خط موجب شده است تا شماری از ضبط‌ها و ویژگی‌های زبانی، مخصوصاً در حوزۀ مصوّت‌ها و برخی صامت‌های خاص زبان فارسی، در آن خط منعکس ...

میرزا محمدحسن، متخلص به قتیل، شاعر و نویسندۀ فارسی‌گوی شبه‌قارۀ هند، در سال 1226ق، کتاب هفت‌تماشا را تألیف کرد. هدف او تحریرِ آداب و رسوم هندوان و مسلمانان ساکن شبه‌قارۀ هند بود. بخش اعظم این اثر دربرگیرندۀ آداب ...