نقـدی بر منشأ تفکـرات الگوی چهاربخشـی در باغ ایرانـی

Abstract

در‌مورد علل پیدایش باغ ایرانی و هندسه خاص آن عوامل بسیاری ذکر شده است. یک دسته از عوامل، باغ ایرانی را چهارباغ به معنای باغ چهاربخشی دانسته و دلیل این شکل را در باغ‌های پیش از اسلام و پس از آن در اعتقادات و آموزه‌های دینی می‌دانند. برخی از نویسندگان اعتقاد ایرانیان به تقسیم دنیا به چهار قسمت را دلیل شکل چهاربخشی باغ‌های پیش از اسلام دانسته و برخی نیز نهرهای چهارگانه بهشت موعود در قرآن را عامل هندسه خاص باغ‌های می‌دانند. مسئله پیش‌رو در این مقاله نگاه فرمی به اعتقاد ایرانی ـ اسلامی به عدد چهار و استفاده از آن در تقسیم‌بندی و هندسه باغ بوده و قصد دارد تا با تحقیق بر ایده مورد تأکید این فرضیه چه پیش از اسلام و چه پس از آن، این فرضیه را مورد تردید قرار دهد. در مورد این موضوع که باغ ایرانی تمثیلی از بهشت و کوششی است در رسیدن به بهشت آرمانی در این دنیا، نوشته‌های بسیاری وجود دارد که در این بین تأثیر چهار نهر بهشتی در فرم و هندسه باغ از دیگر تأثیرات به صورت برجسته‌تری نمایش داده شده است. مقاله حاضر با تأکید بر تأثیر معنایی بهشت در طرح‌اندازی باغ ایرانی، بر آن است تا به نقد تأثیر صوری بهشت بر هندسه باغ بپردازد. فرضیه مقاله با رجوع به اسناد تاریخی و اعتقادی ایرانیان و تحلیل محتوا، تقسیم جهان به چهار بخش را از اعتقادات خاصه ایرانیان باستان ندانسته و درباره باغ‌های پس از اسلام نیز تأثیر‌پذیری هندسه چهاربخشی باغ را از انهار بهشتی مورد تردید قرار می‌دهد.