نگاهـی انتقـادی بر نظرات «فریتهوف شوان» درباره زیبایی‌شناسی اسلامی

Abstract

نظریه‌پردازان اصلی جریان فکری «سنت‌گرایان معاصر»، اهتمام فراوانی نسبت به اهمیت هنر و زیبایی داشته و به‌طور مستقیم یا ضمنی در آثار خود، ‌به زیبایی‌شناسی هنرهای دینی از جمله هنر اسلامی‌ پرداخته‌اند. نشر وگسترش آراء و نظرات سنت‌گرایان درباره هنر و زیبایی در فضای فکری و فرهنگی کشور ما، سابقه‌‌ای نزدیک به پنج دهه دارد. وجود جنبه‌های انتقاد‌آمیز و نفی‌کننده فرهنگ و تمدن غربی و نیز توجه به تفاسیر و احیاء فرهنگ دینی، ‌دو دلیل عمده اقبال به آراء و نظرات سنت‌گرایان خصوصاً در زمینه هنر دینی و سنتی، چه قبل از انقلاب اسلامی و چه بعد از آن بوده است. اما آنچه در این میان، مغفول مانده، انجام نقدهای جدی و منطقی بر این جریان فکری و فرهنگی به‌عنوان جریان غالب و تأثیر‌گذار بر فضای هنری بوده است. در این مقاله‌ ابتدا خلاصه نظرات «‌شوان» در‌باب مبانی متافیزیکی زیبایی ارائه می‌شوند. در مرحله دوم این مبانی متافیزیکی شامل عناوین رابطه زیبایی و حقیقت، وحدت کمال و زیبایی و واقعیت ابژکتیو از لحاظ صحت منطق و محتوا در مقایسه با نظرات‌ متفکران سنت فکری اصیل اسلامی از جمله «علامه جعفری» و«‌علامه طباطبایی»، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. قسمت بعدی مقاله به مرور سمبولیسم به‌عنوان اساس زیبایی‌شناسی شوان و سنت‌گرایان می‌پردازد که در قالب دو تیتر، قابلیت اثبات زیبایی و سمبولیسم ذاتی فرم‌ها از لحاظ روش‌شناسی و محتوی نقد می‌شود. به‌عنوان جمع‌بندی به این نکته اشاره می‌شود که زیبایی‌شناسی شوان و سنت‌گرایان به خاطر تعمیم‌های نسنجیده، فاقد ویژگی‌های منطقی و علمی روشن به‌عنوان مبانی نظری هنر اسلامی است و کاربست این نظرات منتهی به نوعی فرمالیسم بیهوده می‌انجامد.