تأثیر منظر طبیعی بر معماری دفاعی گرجستان

Abstract

انسان برای سکونت، جایی را انتخاب می‌کند که در درجۀ اول بتواند نیازهای مادی خود را مرتفع سازد. او در این گزینش، هم‌زمان به نیازهای ثانویۀ خود (زیبایی) نیز توجه دارد. امنیت، خوراک و پوشاک، اساسی‌ترین نیازهای انسان در انتخاب مکان سکونت اوست. کشور گرجستان به دلیل طبیعت مستعد سکونت، و امکان استقرار بر روی رشته‌کوه‌های قفقاز و منظر فرهنگی شاخص آن، در طول تاریخ همواره خاستگاه انسان‌ها بوده است. استقرار سکونتگاه‌ها در حاشیۀ رودها و دامنۀ کوه‌ها ناشی از شرایط مساعد اقلیمی برای کشاورزی، دامداری و یکجانشینی است. امنیت، نیاز دیگری است که انسان همواره در انتخاب مکان سکونت مورد توجه قرار می‌دهد. اگر محل گزینش‌شده توسط انسان نتواند تا حد قابل توجهی، ایمنی او را تأمین کند و او از گزند هجوم دشمن در امان نباشد، ناگزیر تمهیداتی می‌اندیشد که بتواند از طریق معماری، این کمبود را جبران کند. شکل‌گیری منظر دفاعی سکونتگاه‌ها، تعامل میان منظر فرهنگی، منظر طبیعی و منظر تاریخی- به عنوان زاییده منظر فرهنگی و طبیعی- بوده که در زیستگاه‌های مختلف، متناسب با تفاوت‌های منظر طبیعی و رویدادهای تاریخی، اشکال متفاوتی به خود گرفته است. منظر دفاعی بخشی اجتناب‌ناپذیر از منظر فرهنگی مجتمع‌های زیستی باستانی و بخشی از فرایند تکامل منظر فرهنگی محسوب می‌شود. معماری مسکونی با رویکرد دفاعی در شهرهای گرجستان، دو گونۀ مستقل دارد. در شهرهای گوری و تفلیس، منظر دفاعی همچون بسیاری از شهرهای ایران از نوع برج‌ها و باروی دفاعی، به‌صورت درشت‌دانه، متمرکز و درون‌گراست. در مقابل، در شهرهای مستیا و اوشگولی، نشانی از برج و بارو نبوده، بلکه تک‌برج‌های سنگی مرتفع، ریزدانه و برونگرا در سطح شهر پراکنده‌اند.