مقایسۀ برداشت ایران و ترکمنستان از آبخوان کارستی هزارمسجد و مخاطرات آن

Abstract

کاهش منابع آب در دسترس تحت تأثیر عوامل انسانی و طبیعی و توسعۀ کشورها و افزایش نیاز به آب، تخصیص عادلانۀ منابع آب را به مسئله‌ای پراهمیت تبدیل کرده است. این مسئله در حوضه‌های آبریز مرزی مشترک بین دو یا چند کشور ممکن است مناقشات سیاسی را نیز در پی داشته باشد. منابع آب کارستی مشترک با ترکمنستان در شمال شرق کشور در سازند هزارمسجد از جمله مسائل مدیریت هیدروپلیتیک بین این دو کشور است. در دهه‌های اخیر نیاز روزافزون به آب و کاهش ذخایر آبرفتی موجب توجه بیشتر کارشناسان به بهره‌برداری از منابع آب موجود در سازندهای آهکی شده است. شناسایی منابع آب کارستی در حوضۀ تحت بررسی و ارزیابی بیلان منابع آب زیرزمینی موضوع این پژوهش بوده است. بدین منظور داده‌های بارندگی، دما و تبخیر که در مجموع مقدار آب ورودی منطقه است و نیز داده‌های برداشت منابع آب به‌صورت رودخانه‌های جاری، چشمه، چاه و قنات با استفاده از نرم‌افزارهای GIS و نرم‌افزارهای اقلیمی و افزونۀ کریستال‌بال در نرم‌افزار اکسل 2016 کدنویسی و با روش مونت‌کارلو شبیه‌سازی شد. نتایج حاکی از آن است که مقدار تغذیه از بارندگی در کل سازندهای کارستی محدودۀ مطالعاتی کلات 1015 میلیون متر مکعب است. حجم کلی آب تخلیه‌شده در محدودۀ مطالعاتی هزارمسجد از طریق تخلیه به آبرفت و رودخانه، چشمه، چاه و قنات به‌ترتیب 113 ، 91/152، 96/14 و 08/26 میلیون متر مکعب و در مجموع 95/306 میلیون متر مکعب است. شاخص برداشت آب در ترکمنستان نیز در پنجاه سال گذشته از 4/14 به 60 میلیون متر مکعب رسیده است. نبود مدیریت و بی‌توجهی به پایداری آبخوان در آینده چالش‌های محیطی را در پی خواهد داشت.