عکس‌های غیرحرفه‌ای جنگ ایران و عراق به مثابه متن؛ نمونۀ مورد مطالعه: عکس‌های والفجر مقدماتی، کانال کمیل

Abstract

بیان مسئله: در عکس ظرفیت‌های ناشناخته‌ای وجود دارد که از حیث واقعیت به مراتب به آنچه رخ داده نزدیک‌تر از روایت‌های ادبی و تاریخی است. چنانچه دانش فضایی عکس و تفسیر آن‌ها در تمدن انسانی ارتقا یابد، می‌تواند از عکس تاحدودی به حقایق نهفته در آن دست یافت. جنگ ایران و عراق یکی از حوادث مهم جامعة ایران است که تعداد بی‌شمار عکس‌های غیرحرفه‌ای آن می‌تواند به خوانش وقایع و رخدادهای جنگ کمک کنند.<br />هدف پژوهش: جنگ ایران و عراق یکی از حوادث مهم جامعه ایران است که تعداد بی‌شمار عکس‌های غیرحرفه‌ای آن می‌تواند به خوانش عینی آنچه رخ داده کمک کنند چراکه اصولاً حوزة علم و در این پژوهش علم تاریخ با امر عینی سروکار دارد. چرایی کاربرد گستردۀ عکس در بسط دانش تاریخی نیز در همین امر خلاصه می‌شود که سندیت آن از امر رخ‌داده در گذشته، «عینی» است و نه انگاره‌ای ذهنی. به طور کلی این مقاله در نظر دارد با بررسی نقش و جایگاه عکاسی غیرحرفه‌ای در جنگ ایران و عراق، روایتگری و قابل استنادبودن عکس‌های برجای‌مانده از این وقایع را در تدوین تاریخ مورد ارزیابی قراردهد. چرخشی که بعد از جنگ، مکان عملیات والفجر مقدماتی را به سرزمینی مقدس تبدیل کرد؛ تقدسی که در شکل‌گیری و اثبات واقعیت آن عکس‌های غیرحرفه‌ای بیش از هر تکنولوژی نوین دیگری نقش داشت.<br />روش پژوهش: این مقاله با روش تحلیل گفتمان انتقادی با رویکرد فرکلاف (به طور خاص) که اصطلاح گفتمان را به نظام‌های نشانه‌ای همچون متن و تصویر محدود می‌کند انجام شده است و با کمک‌گرفتن از عکس به مثابۀ متن، روایتی ویژه و اختصاصی از والفجر مقدماتی ارائه می‌دهد.<br />نتیجه‌گیری: در مجموعه عکس‌های مورد مطالعه، «دیگری» یا دشمن بعثی، حضور پررنگی ندارد. در این عکس‌ها نگرشی از دوستی و روابط اجتماعی وجود دارد که ذات آن با گفتمان دشمن‌ستیزی که در جوامع در حال جنگ گفتمان غالب بوده، متفاوت است. نیازی به گفتمان دشمن‌ستیزی احساس نمی‌شود و گفتمان مکان مقدس (کربلا- فکه) و رفتارهای عاشورایی، این واقعة آئینی را به رویدادی تبدیل کرده که روایتی متفاوت از روایت دولت به وجود آورده است.