شمایل نگاری پوشش و آرایه‌های زن قاجار به روایت تابلوی «دختر با طوطی» اثر مهرعلی

Abstract

بیان مسئله: درتاریخ هنرایران، نقاشی قاجار از جایگاه ویژه ای برخوردار است و پیکرنگاری به‌عنوان شاخه‌ای برجسته از نقاشی در دورۀ حکومت فتحعلی شاه قابل تأمل است. دراین دوره زنان، به‌عنوان یکی از سوژه‌های اصلی نقاشان، غالبا بدون حجاب‌، با آرایشی غلیظ، و آراسته به زیورآلات بسیار تصویر شده‌اند. مهرعلی یکی از نقاشان شاخص این دوره است که، علاوه بر پیکرنگاری از شخص شاه، تعداد اندکی از زنان قاجاری را نیز به‌تصویر کشیده است. در تابلوی «دختر با طوطی» منسوب به مهرعلی نقاش دربار فتحعلی شاه، پوششی متفاوت از آنچه به‌عنوان پوشش رایج زنان قاجار است مشاهده می‌شود.<br />هدف: هدف این تحقیق تحلیل پوشش و آرایه‌های زن در تابلوی مهرعلی و میزان هم‌سویی آن با پوشش و آرایه‌های متداول زنان قاجار از منظر شمایل‌نگاری است. بدین منظور سعی شده است تا، از طریق توصیف و تحلیل مضمون‌های واقع در این اثر، لایه‌های پنهان در آن آشکار شود. این مقاله در پی یافتن دلیل انتخاب پوشش و زیورآلات در نقاشی این زن است.<br />روش تحقیق: این تحقیق به‌صورت کیفی (توصیفی-تحلیلی) و به روش تحلیل محتوایی صورت گرفته است. چارچوب نظری تحقیق براساس رویکرد شمایل‌نگاری مکتب اروین پانوفسکی1 و منابع تحقیق به‌شیوۀ اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده ‌است. <br />نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش مخاطب را با نوع متفاوتی از پوشش زنانه آشنا می‌کند که کمتر شباهتی با البسۀ رایج زنان قاجاری دارد و در اسناد و کتب تاریخی نیز اشاره‌ای به آن نشده است. نوع پوشش تصویرشده در تابلوی مهرعلی تحت تأثیر لباس زنان هندی در عصر گورکانیان است و شیوۀ آرایش زن در تابلوی مورد نظر متأثر از ادبیات و بازنمایی تشبیهات آن در نقاشی است.