الگوی نوین از دستور زبان شکل در معماری خانه امروز؛ نمونه موردی : ‌خانه‌های مجموعه‌­ای قاجاری شهرهای تبریز و تهران

Abstract

بیان مسئله : با توجه به‌سرعت تغییرات ایجادشده در حوزه‌های معماری، نمی‌توان گفت این هنر عاملِ ارتقای کیفیت‌های زیستن نیز بوده و جوابگویی به ابعاد جامع‌تری از نیازهای انسان را به همراه داشته است. ساکنان بناهای امروز در بیشتر موارد از فضاهای زیست خود ناراضی و با وجود گسترش امکانات، بناهای امروز زیباتر و انسانی‌تر از بناهای دیروز نیستند. در مواردی، معماری به یک سرپناه یا نمایشی از سلایق فردی معمار و کارفرما تقلیل یافته و از شأن حقیقی خود دور شده است. آنچه امروز نمایان است، خالی شدن از دیروز و گم‌شدن در آن همه معناست. این مقاله برآن است که با توجه به گذشتة ما‌، چرا ساکنان بناهای امروز در بیشتر موارد از فضاهای زیست خود رضایت نداشته و واکنش‌های طبیعی و احساسی خود را نسبت به محل زندگی‌شان ازدست‌داده‌اند. افق دید این مقاله تبیین الگویی نوین با استفاده از دستور زبان شکل¹برای خانه معاصر بر‌اساس جوهرة معماری ‌خانه‌های دوران قاجار است.<br /> هدف : این مقاله برآن است که با استناد به ویژگی‌های کالبدی و معناییِ ‌خانه‌های مجموعه‌ای² دورة قاجارِ شهرهای تهران و تبریز، به الگویی قابل‌استفاده در ‌خانه‌های امروز دست یابد. در این راستا اهداف زیر مطرح می‌شود:<br />1. چگونگی تبیین الگوی نوین با استفاده از دستور زبان شکل 2. چگونگی ایجاد شکل‌های پایه در ‌خانه‌های مجموعه‌ای قاجار شهرهای تبریز و تهران 3. درک معنایِ نهفته در شکل‌های متنوع ‌خانه‌های قاجاری تبریز و تهران.<br /> روش تحقیق : این پژوهش از نوع کیفی است؛ فن تحلیل داده‌ها، دستور زبان شکل است. دستور زبان‌های شکلی، سامانه‌های تولیدکننده‌ای هستند که بر پایة مجموعه‌ای از قاعده‌های شکلی به طراحی منجر شده و برمبنای الگوریتم کار می‌کنند. الگوریتم فرایندی است با خروجی‌هایی که حاصل دستورالعمل‌ها یا قوانینی برای اجرا در مجموعه‌ای از داده‌هاست. روش شناسایی قوانین، تأویل پدیدارشناسانه ‌خانه‌های دورة قاجاری با روش ماکس ون‌منن³ است. کیفیت خانه قاجاری در این مقاله به‌عنوان یک تحقیق پدیدارشناسانه بر مبنای بیان تجربه زیسته در مکان چهار خانه قاجاری استوار است. خروجی‌ها نیز الگوهای نوین خلق‌شده هستند.<br /> نتیجه‌گیری : در فرایند دستورزبان شکل، داده‌ها، چهار خانة منتخبِ پژوهشگر است. ترسیم اشکال پایه بر‌اساس چگونگی قرارگیری فضاها در این ‌خانه‌هاست؛ مجموعه قوانین با روش پدیدارشناسی ون‌منن تعریف‌ می‌شود. قوانین از طریق مصاحبه‌های عمیق و تأویل و تفسیر مصاحبه‌ها با افرادی که تجربه زیستن در ‌خانه‌های انتخاب‌شده دارند، وضع می‌شود. درنهایت درون‌مایه‌های اصلی حاصل از این روش "پیوند با محیط، شادی، آرامش، جدایی از زندگی روزمره" استخراج‌شده که در فضاهایی چون ایوان، زیرزمین، فضای سبز و هشتی و شاه‌نشین نمایان می‌شود. این فضاها درواقع، قوانین دستورزبان شکل هستند. در آخردر فرایند الگوریتمی دستور زبان شکل، در درخت تصمیم‌گیری، به ایجاد الگوهای جدید منجر می‌شود.