قواعد رسم‌الخط میرعلی تبریزی براساس نسخه خسرو و شیرین نظامی (محفوظ در گالری فریر - 808 هجری قمری)

Abstract

میرعلی ‌‌بن‌ حسن تبریزی ملقب‌ به «قُدوَه‌الکُتاب‌مُعَلی» از بزرگ‌ترین خوشنویسان عصر تیموری برای نخستین‌بار خوشنویسی نستعلیق را تحت قاعده و هیئتی متمایز درآورد. تنها اثر مرقومِ موثق میرعلی، نسخه خسرو و شیرین نظامی به‌تاریخ 808هـ.ق/1406م محفوظ در گالری هنری فریر است که از منظر شیوه کتابت و رسم‌الخط اهمیت شایان توجهی دارد. برهمین اساس، موضوع این مقاله بررسی رسم‌الخط میرعلی تبریزی با تکیه بر این نسخه خطی است.<br /> هدف از انجام این مقاله شناخت شیوه و قواعد به‌کار رفته در خط میرعلی به‌عنوان نمونه‌های اولیه خوشنویسی نستعلیق است. همچنین در این‌راستا سعی شده است تا به این سؤال‌ها پاسخ داده شود : 1. حُسن‌‌تشکیل در رسم‌الخط میرعلی تبریزی چگونه است؟؛ 2. قواعد حسن‌وضع در شیوه کتابت نستعلیق میرعلی چگونه است؟<br /> این پژوهش به‌روش توصیفی-تحلیلی انجام پذیرفته و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای(اسناد مکتوب) و میدانی(مشاهده مستقیم) است.<br /> حُسن‌تشکیل در نگارش میرعلی نشان می‌دهد که کشیدگی‌ها از قواعد معین و نسبتاً ثابتی تبعیت می‌کنند و غالباً کوتاه، تند و تیز هستند. فرم و تناسبات حرکتِ دومِ دوایر در تمام حروف به‌طور مشابه تکرار شده است. نقطه‌ها با شیبی یکسان، بدون گوشه‌های تیز و عرضِ کم‌تر از پهنای قلم اجرا شده‌اند. حُسن‌وضع در کتابت میرعلی به‌صورت حداقل یک کشیدگی در اکثر مصرع‌ها و حذف حروف پایانی و برخی نقاط ضروری حروف ظاهر می‌شود. افزودن نقطه به‌پیروی از سنت قدیم کتابت است و اتصال برخی از حروف احتمالاً تحت تأثیر خط تعلیق بوده است. اعراب‌گذاری و حرکات تزیینی به چند مورد جزئی محدود شده است.