راهبردی نظری برای باززنده‌سازی دخمه‌های زرتشتیان در ایران (نمونۀ موردی : دخمۀ زرتشتیان کرمان)

Abstract

دخمة زرتشتیان کرمان یکی از آثار معماری بسیار ارزشمند آیینی در مجاورت شهر کرمان است که قدمت آن به سال‌های 1233 تا 1261 هجری شمسی می‌‌رسد. در کنار آن دخمة قدیمی‌تر و اصلی قرار گرفته که تاریخ ساخت آن به احتمال بسیار مربوط به دوران ساسانی است. از حدود سال‌های 1320هـ.ش که شیوة دفن زرتشتیان به دلایل بهداشتی و اجتماعی تغییر کرد، این دخمه نیز متروکه شده و به مرور زمان در وضعیت حفاظتی نامطلوبی قرار گرفته ‌است. بر مبنای نظریات حفاظت معاصر، همواره یکی از بهترین راه‌حل‌های حفاظت میراث معماری، در صورت امکان بازگرداندن آنها به زندگی معاصر و مورد توجه قرار دادن آنهاست. برای حفاظت از یک اثر معماری بر مبنای تئوری‌های کلاسیک و معاصر سه راه حل عمده وجود دارد : اول حفاظت پیشگیرانه با تمرکز بر حفظ وضعیت کالبدی بنا در وضع موجود و جلوگیری از تغییر و تأثیر عوامل مخل بر آن، دوم حفاظت در قالب باززنده‌سازی و ارایة کاربری قبلی اثر در جهت تداوم حیات آن و سوم حفاظت در قالب باززنده‌سازی و ارایة کاربری جدید و مرتبط با اصالت و هویت بنا. هر یک از روش‌های فوق مسایل و مشکلاتی را در پی خواهد داشت که بسته به بنایی که در آن به کار گرفته می‌‌شود متفاوت است و مستقیماً به ارزش‌های مختلف و شرایط و ویژگی‌های کالبدی و غیر کالبدی بنا بستگی دارد. هدف از این پژوهش بررسی روش‌های فوق و دستیابی به روش مداخله‌ای مناسب برای حفاظت دخمة زرتشتیان کرمان است که بتواند همزمان به بیشترین مقدار ممکن هم ارزش‌های بنا را حفظ کرده و هم به نیاز مخاطبین پاسخگو باشد. روش تحقیق در این مقاله پژوهش موردی است. ابتدا اطلاعات مربوط به ارزش‌های دخمة زرتشتیان کرمان با استفاده از روش میدانی و مطالعات اسنادی گرد‌آوری شده و پس از آن این ارزش‌ها با استفاده از روش تحلیل کیفی در جهت دستیابی به روش مناسب برخورد با اثر تحلیل و بررسی و بر پایة استدلال منطقی نتیجه‌گیری شده است. در پایان و با توجه به بررسی ارزش‌هاى گوناگون اثر از یک سو و نیازهای ذی‌نفعان از سوی دیگر و همچنین بررسی هر یک از سه روش مذکور در بازگرداندن اثر به زندگی معاصر و قدرت هر یک در انتقال و حفظ ارزش‌ها و همچنین پاسخگویی به نیازهای ذی‌نفعان، راه حل سوم، یعنی بازگرداندن آن به زندگی معاصر با ارایة یک کاربری جدید و با توجه و تأکید بر اصالت و هویت اثر نتیجه‌گیری شده است.