بررسی ساختار و مفصل‌بندی ترکیب «انسان-خط»نگاری در هنرهای صناعی دوره سلجوقی

Abstract

نقش ترکیبی و تزیینی «انسان-خط» در هنرهای صناعی دوره سلجوقیان ترکیبی از سر و بدن انسان‌ها به ‌صورت استیلیزه و انتزاعی در حالات و موقعیت‌های مختلف، به همراه خطوط نوشتاری رایج آن دوران همانند خط کوفی و خط نسخ است. این نقش با ساختاری متنوع از نقوش پیشین آن دوران، هماهنگ با اجزا، کادر و حتی مکان نقش‌اندازی شده، به‌کار رفته است. عناصر بصری و نقوش هندسی نقش اصلی را در قسمت‌های مختلف این ترکیب تزیینی به عهده گرفته‌اند که این ویژگی آن را به یکی از نقوش متمایز، مناسب در بسیاری از زمینه‌های طراحی گرافیک نیز تبدیل کرده است. بررسی ساختار و مفصل‌بندی این خط نگاره‌هایی که به تصویرسازی بسیار نزدیک ‌شده و در پژوهش‌های هنر اسلامی کمتر بدان پرداخته شده است، می‌توانند علاوه بر آشنایی با نوآوری‌ها و کیفیت خاص شیوه‌های هنری این دوره به دلیل قابلیت‌های گرافیکی بالای ساختار این ترکیبات در جهت بهره‌گیری در انواع آثار هنری من‌جمله آثار گرافیکی و گرافیک‌های متحرک نیز رویکردی نوین محسوب ‌‌شوند. سؤالاتی که مطرح می‌شوند عبارتند از :<br /> 1. نحوه اتصالات در ترکیبات «انسان-خط»نگاری چگونه است؟<br /> 2. کدام شیوه خطاطی و حساسیت بخشی در ترکیبات «انسان-خط»نگاری بیشتر مؤثر بوده است؟<br /> فرضیات مطرح : در این نقش ترکیبی، نحوه اتصالات نقوش انسانی به کتیبه‌ها در چهار حالت کلی : اتصال کامل صورت‌های انسانی به ساقه‌های حروف نوشتاری، تقسیم فضا به دو بخش بالایی و پایینی، تلفیق فیگورهای انسانی و خطوط نوشتاری و در نهایت جاسازی نقوش انسانی درمیان کلمات و عبارات به‌صورت تفکیک شده، مشاهده می‌‌‌شود. از میان شیوه‌های خطاطی، خط نسخ در میان این کتیبه‌ها بیشتر دیده می‌شود، همچنین در ابتدای کار، استفاده از تنوع نقوش در ترکیب کلمات و قرارگیری در شکل مشخص، به عنوان شیوه‌هایی بارز از نظر نگارندگان در ساختار کلی و حساسیت بخشی به ترکیبات «انسان-خط»نگاری بسیار مؤثر بوده‌اند.<br /> هدف از این تحقیق شناخت مبنای ساختار نقوش ترکیبی «انسان-خط» در هنرهای صناعی دوران سلجوقی است، که می‌توانند قابلیت‌های تجسمی بالایی را در شاخه‌های گوناگون هنرهای معاصر نیز داشته باشند. در خصوص ساختار و مفصل‌بندی نقوش ترکیبی «انسان-خط»سلجوقیان به‌صورت خاص تاکنون پژوهشی صورت نگرفته است.<br /> این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و منابع کتابخانه‌ای، مقالات و سایت‌های معتبر مورد استفاده قرار گرفته‌اند.