تحولات سازمان فضایی شهر تبریز از اوایل اسلام تا دوره قاجار

Abstract

سازمان فضایی شهر نظم حاصل از تبلور ذهنیت شهروندان در فضای زندگی آنها یا نظم میان نقش عناصری است که شهر را به عنوان یک کل (سیستم) معرفی می‌کند. مهم‌ترین علت متمایز شدن شهرها از یکدیگر سازمان فضایی متفاوت آنهاست که این تمایز از اختلاف نظم هر یک از شهرها به عنوان یک سیستم ناشی می‌شود. برای پی بردن به کلیت شهر تبریز و سازمان فضایی آن، کشف نظم حاکم بر اجزای شهر که در نتیجه بررسی ارتباط میان شاخص‌های سازمان فضایی این شهر است، ضروری می‌نماید.<br /> هدف این پژوهش آن است که با استناد به نظریه سیستمی، به بررسی تحولات سازمان فضایی شهر تبریز از اوایل اسلام تا دوره قاجار پرداخته و قانون‌مندی‌های حاکم بر سازمان فضایی این شهر را تبیین کند. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که ارتباط گسترده شرق و غرب و محدودیت‌های ساختار زمین در منطقه شمال‌غرب ایران به عنوان عوامل برپاسازنده شهر و همچنین زلزله و حمله‌های کشورهای همسایه به عنوان عوامل تهدیدکننده آن در طول تاریخ، نقش حائز اهمیتی در تحولات سازمان فضایی شهر تبریز ایفا کرده‌اند. با بررسی شاخص‌های سازمان فضایی شهر و سیر تحولات آنها در طول دوره‌های تاریخی، قواعد حاکم بر سازمان فضایی شهر تبریز به قرار زیر تعیین شد : مرکزیت شهر در روند تحولات شهر عنصری ثابت و هویت‌بخش به آن بوده، قلمرو شهر وضعی بی‌ثبات داشته و در هر دوره در حال تغییر بوده، کل‌های‌کوچک شهر تحت تاثیر مرکزیت ثابت و گذرهای اصلی شهر مکان‌یابی شده و ساختار شهر به عنوان عنصری شاخص، دارای شبکه‌ای نسبتاً شعاعی از مرکز به سوی لبه‌های شهر بوده است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای بوده و با بهره‌گیری از مستندات تاریخی از جمله سفرنامه‌ها، اسناد تصویری و همچنین استنباط‌های عقلی به تجزیه و تحلیل داده‌ها پرداخته شده است.