گونه‌شناسی صحن آفتاب‌گیر در خانه‌های روستایی کوهستانی (موردپژوهی: روستاهای شمیرانات تهران)

Abstract

معماری بومی روستا روایت کم‌نظیری از پیوند با طبیعت و منظر است که ضمن هویت‌بخشی و همسازی با محیط، بحران‌های زیستی را به پویایی حیات بدل کرده است. بحران انرژی و لزوم استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر خورشیدی در روستاهای سرد و کوهستانی، زمینه‌ساز بازشناخت واژه‌ای است با عنوان «صحن آفتاب‌گیر». صحن آفتاب‌گیر فضای باز و یا نیمه بازی است که می‌تواند در ایجاد خرد اقلیم مطلوب مؤثر باشد". این پژوهش ضمن معرفی صحن آفتاب‌گیر به گونه‌شناسی و معرفی گونه غالب از آن در روستاهای کوهستانی شمیرانات می‌پردازد. این پژوهش به روش کیفی و بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و گستره وسیعی از پژوهش‌های میدانی انجام شده است و بر اساس معیارهای مشخص ۱۰ روستا انتخاب و از آن میان حدود 40 خانه مورد بازدید میدانی قرار گرفتند. در راستای پاسخ به مسئله ضمن برداشت و تهیه مدارک کامل از هر بنا، گفتگو و مصاحبه‌های کیفی با ساکنین و اهالی نیز انجام شده است. بر اساس نتایج این پژوهش صحن آفتاب‌گیر در روستاهای مورد بررسی شامل ۴ گونه متفاوت است که صحن آفتاب‌گیر گونه غالب، صحن و محوطه‌ای است که رو به جبهه جنوب دارد، بالاتر از سطح زمین و روی فضای طویله و انبار قرار گرفته است و در ارتباط و تعامل با دهلیز و اتاق های اصلی خانه است که با ایجاد یک فضای کنترل نشده باعث کاهش هدر رفت گرما و در نتیجه افزایش آسایش حرارتی اتاق های مجاور میشود. توجه به صحن آفتاب‌گیر در خانه‌های روستایی اگرچه معطوف به معماری گذشته است؛ اما توجه به انرژی خورشیدی محدود به زمان نیست و پیوند متقابل و اجتناب‌ناپذیر بافت بومی و ساخت‌وسازهای جدید بیانگر این حقیقت است که برای حفظ خویشاوندی بین ساختارها و بهینه‌سازی مصرف انرژی، تأمل در الگوهای بومی و ایجاد پیوند در قالب معماری جدید برای روستا حیاتی و ارزشمند است.