راز جاودانگی آثار معماری*(تحلیلی بر نگرش¬های نوگرا و فرانوگرا و رویکرد های فراگیرتر)

Abstract

بررسی عوامل موثر بر تداوم و جاودانگی یک اثر معماری و تعاریف گوناگون ارائه شده از یک اثر جاودانه از آن جهت ضروری است که امروزه پس از دو دوره هنری نوگرا و فرانوگرا و تلاش آنها برای ایجاد یک میراث نوین هنری ماندگار و اصیل، عمر هنر بسیار کمتر از گذشته شده است. به طوری که امروزه شاهد شکل¬گیری آثار هنری هستیم که نه تنها در میان جامعه معماران بلکه بین عامه مردم نیز جایگاهی نداشته و چیزی برای عرضه به آیندگان ندارد. این امر علاوه بر از دست رفتن سرمایه کشور باعث فراموش شدن و بی¬ارزش شدن هنری چون معماری می¬شود. در واقع چنین معماری دچار روزمرگی شده و بریده از آرمان¬ها، اسیر حالت مصرفی، همچون هر کالایی، دارای تاریخ مصرف و انقضا می¬گردد. توجه به این مسایل که جاودانگی تا چه حد به ویژگی¬های فیزیکی اثر و تا چه حد در فرهنگ یا عوامل متافیزیکی ریشه دارد؟ بداعت نخبه پسندانه چقدر به جاودانگی کمک می¬کند و جایگاه فرهنگ عامه در این روند چگونه می¬تواند باشد؟ در این مقاله با رویکردی کیفی، شهودی و پدیدارشناسانه تعاریف گوناگون از یک اثر جاودانه در قالب سه نگرش نخبه¬پسند، عام¬پسند و دیدگاه فراگیر مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته¬است و در نهایت آثار معماری و مصادیق شکل گرفته با این نگرش¬ها بررسی شده است. برحسب نتایج به دست آمده می¬توان چنین اظهار نظر کرد که هر دو تعریف نخبه¬گرا و مردم¬گرا، که حتی در ارائه اصول مربوط به ماندگاری یک اثر ناتوانند، نمی¬توانند به جاودانگی یک اثر کمک کنند. آنچه که از بررسی¬ها بدست آمد نشان می¬دهد که لازمه جاودانگی یک اثر، توجه هم¬زمان به تمام ابعاد انسانی مطرح در حوزه معماری چون انسان، هنرمند، جامعه، تاریخ، طبیعت وخداوند است و هنرمند (در نگرش نخبه¬پسند) و جامعه (در نگرش عام پسند) هر دو به عنوان انسان در ارتباط با دو بعد دیگر طبیعت و خدا است که به وحدت نزدیک می¬شوند و می¬توانند آثار جاودانی را بیافرینند. اصول ارائه شده توسط مرحوم "پیرنیا" برای معماری سنتی ایران چون مردم¬واری، نیارش، خودبسندگی و پرهیز از بیهودگی، به این جهت مایه جاودانگی است که هم در طبیعت مشاهده می¬شود و هم از صفات فعل خداوند است، این صفات بیش از آنکه بومی و سنتی باشد عقلانی¬اند و به همین جهت معماری اسلامی ایران مظهری از معماری جاودان را شکل می¬دهد.