نقد شیوة نگارش نام‏واژه‏های اسلامی در کتاب‏های ترجمه‏شده از زبان‏های اروپایی به فارسی

Abstract

کار ترجمه میان هر دو زبان، کاری بس دشوار، زمان‏بَر و نیازمند تجربه است. جدا از دو اصلِ آشنایی با زبان مبدأ و مقصد، آگاهی از موضوع و دانشمندی و پژوهشگری در آن زمینه نیز شرطی بسیار ارزشمند است؛ شرطی که گویا نزد برخی از مترجمان فارسی‏زبان در ترجمة کتاب‏هایِ در پیوند با تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام نادیده گرفته شده و هنگام نگارش یا ضبط نام‏واژه‏ها (اَعلام) پرده از اندازة کاردانی و دانایی آن‏ها برداشته است. در جستار پیش رو، نخست به برخی از اشتباه‏های مترجمان فارسی‏زبان در ضبط نام‏های عربی­ اسلامی به هنگام ترجمة متون از زبان‏های اروپایی اشاره، سپس به آسیب‏شناسی موضوع و راه‏کارهای برون‏رفت از این گرفتاری پرداخته شده است. روش انجام پژوهش، تحلیلی و بر پایة داده‏ها (= اشتباه‏هایی) بوده که نویسنده هنگام خواندن برخی از کتاب‏های ترجمه‏شده از متون اروپایی به فارسی یادداشت کرده است. هدف این است که مترجمان از ارزش درست‏نویسی نام‏واژه‏های اسلامی آگاهی یافته و ناشران با بهره‏گیری از ویراستاران کاردانِ عربی‏دان در این زمینه، از چاپ کتاب‏های پُراشتباه خودداری کنند. مهم‏ترین علتِ چنین اشتباه‏هایی، افزون‌بر تفاوت خط عربی و فارسی با خط‏های اروپایی، به ناآگاهی یا کم‏دانشی مترجم از موضوعِ نوشته و نابهره‏گیری ناشران از ویراستاران کاربلد برمی‏گردد. برخی از راهکارهای بازدارنده از نمود چنین اشتباه‏هایی چنین‏اند: ناشران، ویراستاران متخصصِ عربی‏دان را در یکی از گرایش‏های ادبیات و زبان‏شناسی عربی، تاریخ و فرهنگ اسلام برگزینند؛ ترجمة نوشتارهای در پیوند با تاریخ و فرهنگ اسلام و عرب، به متخصصان عربی‏دانی که انگلیسی آموخته‏اند سپرده شود؛ مترجم برای یافتن ضبط درست برخی از نام‏واژه‏ها به دائره‏المعارف‏ها و فرهنگ‏های اَعلام در زبان عربی نگاه کند و دست‌کم دربارة مواردی که از اصل نام‏واژه آگاهی ندارد، برابر لاتین آن را در پاورقی بیاورد؛ مترجم غیرمتخصص، قوانینی را که دربارة شیوة نگارش واژه‏های غیر عربی یا فارسی تدوین شده است بخواند. هرچند این راهکارها می‏تواند تا اندازه‏ای از اشتباه در نگارش نام‏واژه‏ها بکاهد، ولی هیچ‏یک نمی‏تواند به‏اندازة تخصص و آگاهی مترجم از موضوع متن، سودمند افتد.