بررسی تکامل تاریخی سیاست‌گذاری نوآوری در ایران با رویکرد حکمرانی شبکه ای

Abstract

حکمرانی سیاست STI گستره‌ی وسیعی از فعالیت‌های مرتبط با تعاملات پیچیده‌ی نقش‌آفرینان مختلف بمنظور ایجاد تفاهم میان منافع متضاد را در بر می گیرد. از آن جایی که مفهوم نوآوری ماهیتی افقی وبینِ بخشی دارد و به عنوان نتیجه تعاملات پیچیده و تکامل نقش‌آفرینان، نهادها و ارتباطات آن‌ها شناخته می‌شود و به علت گسترش محدوده‌ی آن از علم‌وفناوری به سایر حوزه‌های سیاستی مانند آموزش، بهداشت، کشاورزی و صنعت، مطالعه حکمرانی در سیاست‌گذاری STI ضروری است. در این مقاله، تکامل حکمرانی سیاست‌گذاری نوآوری در ایران بین سال‌های 1369 تا 1398 با رویکرد حکمرانی شبکه‌ای و با استفاده از نگاشت تاریخی داده‌ها با تکیه بر مصاحبه باخبرگان و مطالعه‌ی اسناد بررسی شده و چهار دوره‌ی اصلی شناسایی شده است. دوره اول، توجهات به هماهنگی افقی-سیاسی و توسعه‌ی کمّی آموزش عالی درراستای اهرم کردن نیروی انسانی برای توسعه علمی؛ دوره دوم، توجه به انسجام سیاستی در علم، فناوری و نوآوری و نهادسازی؛ دوره سوم، برنامه‌ریزی و پایش یکپارچه و سیاست‌های افقی نوآوری و دوره چهارم، یادگیری و هوشمندی سیاستی و به‌کارگیری فناوری در بخش‌های غالب اقتصادی. در این چهار دوره، روند تکاملی حکمرانی، از حکمرانی دستگاهی متمرکز بر آموزش عالی به حکمرانی چندمرکزی و مبتنی بر نوآوری در بخش‌های مختلف اقتصاد نمایان است. اگرچه مشکلات مهمی نیز باقی مانده که همپوشانی میان نهادها و سیاست‌ها و ضعف هوشمندی و یادگیری سیاستی در مقایسه با سایر ابعاد و بهینه‌نبودن مسیر تکامل حکمرانی، مهم‌ترین آن‌ها هستند. بر این اساس می‌توان باطراحی سازوکارهایی متمرکز بر نقاط ضعف و قوت، حکمرانی در این حوزه را بهبود داد.