توصیه‌های سیاستی مبتنی بر تحلیل جریان مواد در سطح ملی: مطالعه تطبیقی ایران و سه کشور منتخب

Abstract

توسعه اقتصادی و افزایش نسبی رفاه در جوامع با افزایش برداشت از منابع مواد خام تا بیش از هفت برابر بین سال‌های 1900 تا 2010 همراه بوده و هم‌اکنون سرانه جهانی مصرف مواد خام به بیش از ده تن در سال بالغ شده است. تهدیدات زیست‌محیطی و خطر کمبود منابع در آینده به واسطه ادامه این روند پرشتاب مصرف، پیشران تحقیقات بسیاری در حوزه تحلیل جریان مواد در سطوح ملی و بین‌المللی بوده است. جریان صادرات و واردات مواد، برای ایران دارای اهمیتی راهبردی است چرا که از یک سو، اقتصاد ایران متکی به صادرات مواد خام و از سوی دیگر، نیازمند واردات مواد مهم و حیاتی است خصوصاً امروزه که این واردات به دلیل تحریم‌های بین‌المللی با محدودیت مواجه خواهد بود. علی‌رغم اهمیت راهبردی این موضوع، تاکنون بررسی جامعی درخصوص الگوی جریان مواد در سطح ملی و مقایسه آن با سایر کشورها انجام نشده و از این رو، پژوهش حاضر با تبیین برخی شاخص‌های تحلیل جریان مواد در سطح ملی به مقایسه وضعیت ایران با کشورهای هند، ترکیه و برزیل پرداخته است. یافته‌ها ضمن آشکار نمودن وابستگی قابل توجه ایران به واردات مواد در قالب محصولات ساخته‌شده از یک سو و صادرات مواد به صورت خام و فرآوری‌نشده از سوی دیگر، نشان می‌دهد که سرانه مصرف مواد خام در کشور تقریباً 50 درصد بیش از میانگین جهانی بوده و کماکان نیز روندی صعودی دارد. این مهم ضرورت بازنگری در الگوی مصرف مواد و تمهید سیاست‌های لازم برای بهینه کردن این روند را اجتناب‌ناپذیر می‌نماید.