کاربردپذیری کتابخانه دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ‌‌‌ملی ایران براساس تجربه کاربر

Abstract

هدف: ارزیابی کاربردپذیری وبگاه دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ‌‌‌ملی ایران براساس تجربة کاربر.روش: از روش آمیخت اکتشافی (طرح موازی همگرا) استفاده شد. برای ارزیابی کاربردپذیری کتابخانة دیجیتال، از رویکرد چندجانبه و تکنیک‌های مختلفی ازجمله آزمون کاربردپذیری، پرسش‌نامه، مصاحبه، مشاهده و بلنداندیشی استفاده شد. هشت وظیفه برای کاربران تعریف ‌شد تا مسیر حرکت آنان، مشکلات و چالش‌ها، میزان سردرگمی آن‌ها در مسیر و به‌اصطلاح نقاط درد و واژگان مبهم وبگاه شناسایی شود. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌های کمّی از نرم‌افزار اس‌پی‌اس‌اس و برای تحلیل داده‌های کیفی مصاحبه از نرم‌افزار مکس‌کودا استفاده شد. مشاهده سیستم با استفاده از دو نرم‌افزار فست استون و اوکَم انجام شد. دو گروه کاربران، شامل کاربران مبتدی (آمیخته) و کاربران پیشرفته (کتابداران) در پژوهش شرکت کردند. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری‌شده از مصاحبه‌ها، از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. در راستای اعتباربخشی به یافته‌ها از روش زاویه‌بندی روش‌شناسی و معیارهای گوبا و لینکلن استفاده شد.یافته‌ها: توجه به میانگین‌های انجام وظایف کاربران مبتدی و پیشرفته نشان داد ثبت‌نام کاربر جدید بیشترین زمان را به خود اختصاص داده است (بیش از 6 دقیقه). میانگین کلی میزان سختی و آسانی تکمیل وظایف بدون تفکیک دو گروه کاربران نشان داد وظیفة 5 با میانگین 45/3 و وظیفة 2 با میانگین 35/3 سخت‎ترین وظایف و وظیفة 8 با میانگین 25/2، آسان‌ترین وظیفه از دیدگاه کاربران هر دو گروه بوده است. بازخورد دریافت‌شده از کاربران مبتدی و پیشرفته دربارة معیارهای ارزیابی کاربردپذیری وبگاه کتابخانة دیجیتال (میزان رضایتمندی، سهولت کار، راحتی پیمایش، جذابیت سایت، چیدمان عناصر اطلاعاتی و غیره) نشان داد برخی از مؤلفه‌های کاربردپذیری، نمرة متوسط (3) را نیز دریافت نکرده‌اند؛ مثلاً از دید کاربران پیشرفته، سازمان‌دهی اطلاعات وبگاه با میانگین 70/1 و جذابیت وبگاه از نظر بصری با میانگین 10/2 در شرایط مساعدی قرار ندارد. رصد میزان رضایت کاربران از وبگاه کتابخانة دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانة ملی نشان داد صرفاً 30 درصد از کاربران مبتدی و 10 درصد از کاربران پیشرفته از عملکرد خود در وبگاه اظهار رضایت کردند. طی تکمیل وظایف تعریف‌شده برای کاربران، مشکلات و چالش‌های متعددی گزارش شد. ازجملة این چالش‌ها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: پیچیدگی فرایندها (فرایند پیچیدة جست‌و‌جوی منابع، پیچیدگی فرایند ثبت‌نام، و فیلدهای جست‌و‌جو)، درک نامطلوب از برچسب‌ها و مفاهیم وبگاه، چیدمان عناصر وبگاه، افزونگی و تعدد گزینه‌ها، ظاهر بصری وبگاه، بازیابی نامطلوب، مشکلات فنی، ناهماهنگی و یکدست‌نبودن، محدودیت مجموعه و دسترسی، اتلاف وقت کاربر، تنوع قالب منابع و نمایش منبع دیجیتال.نتیجه‌گیری: کاربران پیشرفته در انجام وظایف خود زمان بیشتری صرف کردند. توجه به تلاش‌های ناموفق در بین دو گروه کاربر و مقایسة آن‌ها با یکدیگر نشان داد میزان تلاش‌های ناموفق در میان کاربران پیشرفته به‌نسبت‌ کاربران مبتدی بیشتر است. کاربران پیشرفته به‌سبب استراتژی‌ها و تصوراتی که از جست‌و‌جو داشتند بیشتر ناموفق بودند. آنان به‌صورت طبیعی تمایل داشتند در انجام جست‌و‌جو، به‌جای جست‌و‌جوی ساده از جست‌و‌جوی پیشرفته استفاده کنند. همین تصور باعث ‌می‌شد میزان تلاش‌های ناموفق آنان بیشتر شود؛ چراکه جست‌و‌جوی پیشرفتة کتابخانة دیجیتال، آشفتگی بسیاری داشت و یکی از دلایل بالارفتن تلاش‌های ناموفق در میان آنان نیز همین بود.