هنر عامیانه دوره قاجار در آیینه ظروف سفالین (مطالعه موردی سفال‌های دوره قاجار موزه بزرگ خراسان)

Abstract

هنر در هر دوره‌ای تحت تأثیر عوامل مختلفی شکل می‌گیرد و هنر دوره‌ی قاجار نیز از این قاعده مستثنی نیست. هنر این دوره که در دو شاخه درباری و عامیانه قابل تقسیم‌بندی است در قالب نقاشی، معماری، نگارگری و تذهیب بالأخص در شاخه هنر درباری مدنظر پژوهشگران قرار گرفته است. سفال دوره قاجار که در بسیاری از موزه‌ها و مجموعه‌های داخلی و خارجی موجود است بیشتر طبقه‌بندی و گونه شناسی شده و همانند سایر هنرهای این دوره از منظر هنر درباری موردمطالعه قرار گرفته و بازتاب هنر عامیانه بر روی این ظروف چندان موردمطالعه قرار نگرفته است. بر این اساس در این پژوهش تعداد 35 ظرف سفالین قاجاری متعلق به موزه خراسان بزرگ مورد مطالعه قرار گرفت. پرسش اصلی این پژوهش آن است که اعتقادات و باورهای عامیانه مردم در تولید و تزئین سفال عامیانه این دوره چه نقشی ایفا نموده و چه عوامل و انگیزه‌هایی موجب گرایش سفالگران این دوره به بهره‌گیری از مضامین عامیانه بر روی سفال‌ها شده است. برای بررسی این مسئله از روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی بهره گرفته شده ‌است. این پژوهش نشان می‌دهد که به دلیل گسترش موج شیعه‌گری در کنار گرایش‌های ملی‌گرایانه در میان مردم، شاهد بازتاب این نقوش بر روی سفال‌های عامیانه این دوره هستیم. هرچند که روش اجرای این نقوش در بسیاری موارد از کیفیت مناسبی برخوردار نیست.