جایگاه پوشش‌های پارچه‌ای و کاغذی بر آرایه‌های معماری دوره قاجار در خانه وثیق انصاری اصفهان

Abstract

چکیدهکاربرد کاغذ و پارچه دیواری منقوش، به عنوان آرایه‌های معماری در ایران، قدمت زیادی ندارد. در دوره‌ی قاجار به سبب گسترش مراودات تجاری با اروپا و شرق آسیا، پوشش‌های تجملی دیوارها با استفاده از پارچه و کاغذ، جایگاه ویژه‌ای در آرایه‌های معماری ایران یافتند. کاغذهای دیواری قاجاری در کاخ‌‌ها، عمارت‌ها، قلعه‌های سران حکومت، خانه‌ ثروتمندان و تجار مورد توجه قرار گرفته و نصب می‌شدند. خانه‌ی وثیق انصاری در اصفهان، یکی از بناهای دارای پوشش‌های نوین دیواری دوره قاجار است. بر اساس مطالعات میدانی و بررسی‌های انجام‌شده بر خانه وثیق انصاری، مشخص گردید که دو گونه پرکاربرد از تزئینات دیواری پارچه‌ای و کاغذی وجود دارد که در هرگونه، نقوش و محتوای متنوعی نیز مشاهده می‌شود. هدف اصلی این پژوهش معرفی و دسته‌بندی نقوش پارچه‌ها و کاغذهای دیواری در خانه‌ی وثیق انصاری و شناخت فرهنگ‌های تاثیرگذار بر انتخاب نقوش در این آرایه‌ها است. مهمترین سوال پژوهش این است که نقش‌مایه‌های موجود بر پوشش‌های دیواری خانه‌ی ‌وثیق انصاری دارای چه ویژگی‌های تصویری و موضوعی هستند؟ و چگونه می‌توان ردپای فرهنگ‌های گوناگون را در این آرایه‌ها جستجو کرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد نقش‌مایه‌های گیاهی و پیکره‌ای پرکاربردترین نقوش پوشش‌های دیواری این خانه‌‌ هستند. بیشتر این نقش‌مایه‌ها ایرانی نیستند و مالکان، با توجه به فرهنگ‌های غربی و شرق آسیا اقدام به سفارش این پوشش‌ها کرده‌اند. نقوش هندسی برگرفته از تزیینات معماری اروپا هم در رده‌ی بعدی قرار دارند. همچنین خوانش متن و تصویر روایی تئاتر وایانگ در یکی از پوشش‌ها، روایت کاملی از این تئاتر کهن اندونزیایی را نشان می‌دهد که احتمالاً تولید کشور هندوستان است. کتیبه‌ی منحصربه‌فرد و دارای رقم و تاریخ موجود بر یکی از پوشش‌ها، زمان تولید بخشی از این آرایه‌ها را دوره‌ی حاکمیت ظل‌السلطان معرفی می‌کند. این پژوهش به شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی و تجزیه و تحلیل داده‌ها به روش کیفی انجام شده است. گردآوری اطلاعات مبتنی بر مطالعات میدانی، مستند نگاری تصاویر، مصاحبه و استفاده از منابع کتابخانه‌ای و مدارک مکتوب صورت گرفته است.