عوامل ضعف اعتدال و عقلانیت و تأثیر آن در پیدایش افراط‌گرایی در جهان اسلام

Abstract

امروزه برخی از کشورهای خاورمیانه، که زیر لوای دین اسلام در حال رشد و توسعه‌اند، به‌علت ضعف اعتدال و عقلانیت در عملکردشان به پدیدة افراطی‌گری در سنت، فرهنگ، و دین دچار شده‌اند. از این میان افراط‌گرایی دینی، بیش‌تر از هر چیز، نتیجة پدیدآمدن گروه‌هایی‌ متصف به خروج از اعتدال و عقلانیت است که باعث شکل‌گیری تنش در سطح منطقه و خلق صورتی غیرواقعی از اسلام و جوامع اسلامی شده است. در این مقاله برآن‌ایم تا با روش توصیفی ـ تحلیلی به این سؤال پاسخ دهیم که چه مؤلفه‌هایی زمینة تضعیف عقلانیت و اعتدال و سرانجام بروز افکار و اعمال افراط‌گرایانه را در جوامع مسلمان فراهم کرده است؟ برای این مهم ضمن تعریف مفهوم اعتدال و عقلانیت ‌و ارزش آن از نگاه <em>قرﺁن</em>، احادیث، و کلام بزرگان به بررسی مؤلفه‌های افراط‌گرایی می‌پردازیم. به‌نظر می‌رسد که برداشت سطحی از متون دینی، فقر و بی‌کاری، نابرابری‌های اجتماعی، رشد در محیط نامناسب، آلوده‌شدن فضای مجازی و ماهواره‌ای به تبلیغات نادرست، هم‌نشینی سوء هم‌سالان و تأثیرپذیری‌شان از یک‌دیگر، و تمرکز مذاهب بر اختلافات و دوری از اشتراکات از اصلی‌ترین عوامل خروج از عقلانیت و اعتدال در جوامع اسلامی است که به عملکردهای افراطی منجر می‌شود.