واکاوی روند روبه‌افزایش نقل روایات نشانه‌های ظهور در سیر تدوین منابع روایی

Abstract

سخن از «نشانه‌های ظهور» حضرت مهدی4 به عنوان پیشگویی‌های آخرالزمانی، برای بسیاری پرسش‌برانگیز و جذاب بوده و روایات مربوط به این موضوع، در میان روایات مهدویت همواره از برجستگی ویژه‌ای برخوردار بوده است. نخستین گام را در نقل گستردة روایات نشانه‌های ظهور، کتاب الفتن نعیم‌بن حماد مروزی از منابع اهل سنّت، برداشته؛ اما آنچه مسلّم است، شماری از منابع روایی شیعی و به‌ویژه سه منبع برجستة روایی شیعه (<em>الغیبه</em> ابن ابی زینب نعمانی، <em>کمال الدین و تمام النعمه</em> شیخ صدوق و <em>کتاب الغیبه</em> شیخ طوسی) به نقل برخی این روایات پرداخته‌اند. افزون بر سه منبع یادشده، روایات نشانه‌ها، در برخی منابع روایی نقل شده است. درنگ در تاریخ و تطوّر نقل روایات نشانه‌ها در منابع روایی شیعه، گویای آن است که پاره‌ای دگرگونی‌ها در روایات و شمار آن‌ها، در هر دوره نسبت به دورة پیش پدید آمده است؛ به گونه‌ای که هرچه از زمان حضور معصومان: دور می‌شویم، بر شمار این روایات افزوده ‌شده است. این افزایش اگرچه لزوماً به معنای ساخته‌شدن روایات در دوره‌های بعد نیست؛ دست‌کم تردیدهایی را در اعتبار روایات بدون پیشینه پدید می‌آورد. این پژوهش که بدین صورت پیش‌از آن انجام نشده، با روشی کتابخانه‌ای و اسنادی تلاش می‌کند با بازنمایی گسترش روزافزون روایات نشانه‌های ظهور، احتمال برساختگی و تحریف را در روایات نشانه‌ها اثبات کند.