بررسی و مقایسه خصوصیات مرفولوژیکی زنبور عسل کوچک Apis florea F. (Hymenoptera, Apidae) در ایران

Abstract

زنبور عسل کوچک (.<em>Apis florea</em> F) یکی از دو گونه اصلی زنبورهای عسل رایج در ایران می­ باشد که در برخی ازاستان­ های جنوبی، جنوب شرقی و غربی ایران یافت می­ شود. در این پژوهش علاوه بر بررسی خصوصیات مرفولوژیکی زنبور عسل کوچک، اثر شرایط جغرافیایی و اقلیمی در تغییرات مرفولوژیکی آن­ها نیز تعیین گردید. بدین منظور در سال 1389 از استان­ های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، فارس، بوشهر، کهکیلویه و بویراحمد و خوزستان 600 زنبور کارگر از 30 کلنی جمع­ آوری گردید. سپس 17 خصوصیت ظاهری، اندازه گیری و در مجموع 10200 داده جمع آوری شد. برای تعیین مختصات جغرافیایی و متغیرهای اقلیمی، از میانگین 10 متغیر در ایستگاه ­های هواشناسی مناطق مورد نظر استفاده گردید. تجزیه و تحلیل داده­ های به ­دست آمده با روش تجزیه تابع تشخیص انجام شد. نتایج نشان داد که خصوصیات عرض پنجه اول پای عقبی دارای کم­ترین میزان تنوع بوده و طول نیم حلقه­ های پشتی شکمی سوم و چهارم، طول پای عقبی و نیز طول خرطوم با بیش­ترین میزان تنوع به ­عنوان متمایز کننده ­ترین خصوصیات مرفولوژیکی در زنبور عسل کوچک ایرانی می­باشد. تعداد قلاب­ های بال سمت راست تنوع بیشتری از تعداد قلاب ­های بال سمت چپ داشت لذا پیشنهاد می­ گردد در اندازه گیری ­ها فقط از شمارش قلاب­ های سمت راست استفاده گردد. بنابر نتایج آزمون دانکن، زنبورهای منطقه کهکیلویه و بویراحمد با اندازه طول بند سوم و چهارم پشتی شکمی، طول و عرض بال جلو و طول پای عقبی زنبورهای درشت ­تری نسبت به زنبورهای سایر مناطق هستند و زنبورهای منطقه هرمزگان و بوشهر زنبورهای کوچک­تری نسبت به بقیه زنبورها می ­باشند. نتایج میان هم­بستگی صفات ظاهری با یکدیگر و با شرایط جغرافیایی و اقلیمی نشان داد صفت طول بند سوم و چهارم پشتی شکمی با طول و عرض بال جلو و طول پای عقبی هم­بستگی مثبت معنی ­دار و صفت طول خرطوم با طول بال جلو و ایندکس کوبیتال هم­بستگی منفی معنی­ داری دارد. هم­چنین خصوصیات طول بند سوم و چهارم پشتی شکمی، طول و عرض بال جلو و طول پای زنبور عسل کوچک با عرض جغرافیایی، ارتفاع و میزان بارندگی سالیانه هم­بستگی مثبت معنی ­داری دارند. نتایج نشان دهنده این است که مناطق مرتفع­ تر و پرباران تر دارای زنبورهای بزرگ­ تری هستند، هم­چنین نتایج به ­دست آمده موید این مطلب بود که در مناطق مرتفع ­تر و پرباران­ تر بال زنبورهای عسل تعداد قلاب کم­تری دارند.