گونه‌شناسی خانه‌های سنتی (مطالعۀ موردی: روستای هلسم- شهرستان چرداول)

Abstract

معماری بومی روستایی مناطق غربی ایران، در گذر زمان، به آرامی تکامل یافته و دارای بنیان­ها، مؤلفه­ها و مبانی نظری مرتبط با ساختار مختص به خود شده است؛ به گونه­ای که از گزند تهاجم تفکرات به اصطلاح وارداتی، مصون مانده و اصالت و بکر بودن خود را حفظ کرده است؛ از طرفی، روستاهای این مناطق، معماری ویژه­ای بر اساس نوع توپوگرافی و اقلیم منطقه دارند که در این میان، روستای هلسم در شهرستان چرداول، نمونه‌ای شاخص و دارای اهمیتی ویژه به حساب می‌آید. اطلاعات این مقاله که با هدف بررسی و تحلیل گونه­های معماری بومی و سنتی روستای هلسم نگاشته شده، با استفاده از مطالعات کتابخانه­ای و مشاهدات میدانی گردآوری شده است. جامعۀ آماری آن نیز، مشتمل بر 150 بنای مسکونی و 45 خانۀ سنتی است که دارای معماری ارزشمندی هستند. در این پژوهش، ضمن توصیف عوامل شکل‌دهنده به بافت روستا؛ مانند: اقلیم و وضعیت جغرافیایی؛ عناصر کالبدی، گونه­شناسی بناها و فضاهای موجود در آن نیز معرفی شده است؛ همچنین این پژوهش، نشان می‌دهد که بیشتر بناها در این روستا برای بهره‌گیری از تابش آفتاب در فصل زمستان، جهتی رو به جنوب دارند و معابر نیز در جهتی شرقی - غربی شکل گرفته‌اند؛ همچنین در بافت روستای هلسم دو گونه معماری؛ شامل: خانه­های طارمه­دار (در دو نوعِ دو و چند اتاقه) و خانه­های فاقد طارمه یا دوطبقه وجود دارد. فضاهای سکونتی و خدماتی در خانه­های طارمه­دار، دور از هم؛ ولی در یک سطح ایجاد شده­ است؛ اما فضای مسکونی در خانه­های فاقد طارمه، به دلیل توپوگرافی دامنۀ کوه؛ همچنین بهره‌مندی از گرمای ناشی از وجود حیوانات در طبقۀ همکف، بر روی طویله قرار گرفته است. در این میان، خانه­های طارمه­دار چند اتاقه با 64٪ (بیشترین)، خانه­های طارمه­دار دو اتاقۀ فاقد نشیمن با 27٪ و خانه­های فاقد طارمه با 9٪ (کمترین)، بافت سنتی روستا را تشکیل می‌دهند.