تحلیل مفهوم «مدرک» از منظر سنت دکومانتاسیون و نئودکومانتاسیون

Abstract

جنبش دکومانتاسیون به رهبری پل اتله و هنری لافونتن در اواخر قرن نوزدهم در اروپا شکل گرفت و هدف اولیۀ آن ایجاد سازوکارهای فراملی در حوزۀ سازماندهی اطلاعات و دانش بود تا از طریق آن بتوان همۀ انواع مدارک را گردآوری، سازماندهی، و دسترس‌­پذیر نمود. یکی از ویژگی‌­های این رویداد تاریخی، پرداختن بیش از پیش نظری به مفهوم مدرک به عنوان یک مفهوم گفتمانی در حوزۀ اطلاعات بود. این رویکرد در سال‌­های اخیر تحت عنوان نئودکومانتاسیون، دوباره در حال احیاء شدن است. هدف از این پژوهش، واکاوی ابعاد مفهومی «مدرک» از منظر ادبیات دکومانتاسیون و به طور ویژه نئودکومانتاسیون است. در حیطۀ بررسی ادبیات دکومانتاسیون بر نظریات پل اتله و سوزان برید، و در حوزۀ بررسی ادبیات نئودکومانتاسیون بر نظریات لوند، باکلند، ارواین-اسمیت، و یورلند، تاکید شده است. پژوهش از حیث هدف، بنیادی و از حیث روش انجام و گردآوری داده­‌ها از نوع تحلیل مفهومی است. همچنین در این تحقیق، تحلیل مفهومی با هدف «تفسیر مفهوم» و به دست دادن فهمِ حتی‌­الامکان دقیق­تری از مفهوم مورد بررسی به کار گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان داد که پژوهش­‌های مروری پیشین در موضوع مورد بررسی، دو رویکرد کلی در زمینۀ مفهوم­‌سازی مدرک را شناسایی کرده‌­اند که عبارتند از «رویکرد مدرک به منزلۀ شیء (با الهام از پوزیتیویسم و تاکید بر مولفۀ عینیت)» و «رویکرد مدرک به منزلۀ میانجی» (با الهام از سنت هرمنوتیکی). پژوهش حاضر سه رویکرد دیگر را نیز شناسایی و به این تقسیم­بندی افزوده است که عبارتند از: «رویکرد یکپارچه» (با تاکید فراگیر بر جنبه‌­های فیزیکی، ذهنی، و اجتماعی مدرک)، «رویکرد مدرک به منزلۀ عامل» (با تاکید بر مفهوم عاملیت)، و «رویکرد درون­رشت‌ه­ای یورلند» (با تاکید بر مفهوم بافت، ارجاع به سنت دکومانتاسیون، و پارادایم کتاب­شناختی). همچنین پژوهشگران، افزودن بُعد جدیدی را بر آن­چه در رویکرد یکپارچه­گرا مد نظر است، پیشنهاد داده‌­اند. به نظر پژوهشگران، با توجه به اهمیت مولفۀ «قدرت» و «گفتمان» در رابطه با دانش، اطلاعات، و مدرک، افزودن «بُعدِ مناسبات قدرت» به رویکرد یکپارچه­گرای لوند می­تواند به فهم همه­جانبۀ مدرک از ابعاد گوناگون فنی، اجتماعی، فکری-محتوایی، و نیز گفتمانی، کمک کند.