مضامین کاشی‌‌نگاره‌های دورۀ قاجار در حرم مطهر رضوی (مطالعۀ تطبیقی کاشی‌‌نگارۀ معجزۀ حملۀ شیران به حمیدبن مهران با تصاویر چاپ سنگی)

Abstract

کاشیکاری یکی از شیوه‌های نقش‌پردازی آرمان‌‌گرایانه در تزئینات معماری ایران است، که پیشینۀ تاریخی آن به قبل از اسلام باز می‎گردد. هنر کاشیکاری در قرون اولیۀ اسلامی در ایران به‎دلیل افزایش ساخت بناهای مذهبی، به‌‌صورت تزئینات در مجموعه‌های مذهبی نمایان می‌‌شود. روند رشد و توسعۀ حرم مطهر در سراسر تاریخ اسلام و در طول حیات حکومت‌های اسلامی ادامه داشته است. از این‎رو، نوع معماری و متعلقات آن از جمله کاشیکاری‌‌، در طول تاریخ و دوره‌های ایلخانی، تیموری، صفوی، قاجار و معاصر به سبک‌ها و روش‌های مختلفی انجام شده است. در دورۀ قاجار تحولات بسیاری در هنر و معماری به‌‌ویژه در تزئینات بناها روی داد. در این دوران نقشینه‎کردن دیوار ابنیه جلوه‌‌ای نوین یافت. کاشی‌‌نگاران این عصر در نقش‌‌پردازی، عکاسی، مرسولات پستی، اسلوب‌های غربی، سنت‌های کهن نگارگری، و همچنین کتاب‎های ادبی، تاریخی، مذهبی و تصاویر چاپ سنگی را منبع الهام قرار داده‌اند.<br /> هدف اصلی این مقاله آشنایی با کاشی‌‌‌نگاره‎های دورۀ قاجار در حرم مطهر و تطبیق کاشی‌‌نگارۀ معجزۀ حملۀ شیران به حمیدبن مهران بر پیشانی ایوان شرقی صحن عتیق با تصاویر چاپ سنگی مشابه آن است. سؤال این است که کاشی‎نگاره‌‌‌های دورۀ قاجار در حرم مطهر رضوی شامل چه مضامینی می‌شوند؟ آیا می‌توان کاشی‌‌نگارۀ معجزۀ امام رضا (علیه السلام) در مجلس مأمون (حملۀ شیران به حمیدبن مهران) را متأثر از تصاویر چاپ سنگی مشابه دانست؟ در صورت تأثیرپذیری این کاشی‌‌نگاره از تصاویر چاپ سنگی، این تأثیرها چه مواردی را شامل می‌شود و با اثر کدام هنرمند تصویرساز مطابقت بیشتری دارد؟<br /> مطالب و تصاویر پژوهش به روش میدانی و کتابخانه‌‌ای گردآوری شده و با رویکرد توصیفی و تحلیلی همراه با تفسیر تصویرها و تطبیق آن‌ها نگارش یافته است.