کاربست نظریه نشانه‌شناسی مایکل ریفاتر در تحلیل شعر « شبی در حرم قدس» رهی معیری

Abstract

نشانه­شناسی به مطالعۀ نظام­مند عواملی می­پردازد که در فرایند رسیدن به دلالت­های موجود در یک متن، اثرگذارند. نظام­های نشانه‎ای از جمله زبان‎ها، رمزگان و نظام‎های علامتی در حیطۀ نشانه‎شناسی عمل می­کنند. راهبرد نشانه­ها از وجود تعامل اجزای یک متن با کلّیت به کشف شبکۀ ساختاری می­انجامد. به‎همین دلیل، ریفاتر برای نیل به دلالت‎ها، دوگونه خوانش را پیشنهاد می‎کند: خوانش خطّی یا دریافتی (Heuristic) و دیگری خوانش پس­کُنشانه (Retroactive). خواننده در خوانش نخست، برداشتی سطحی از مفهوم متن به‎دست می­آورد ولی در خوانش دوم پس از مشخص‎کردن عوامل غیردستوری (Ungrmmatically) می­تواند از طریق چارچوب­های انباشت و خوشه­های تداعی‎گر توصیفی، به لایه­های پنهان متن دست یازد. مسئله تحقیق نیز کشف ارتباط­های پنهان و دلالت‎های شاخص متن است. در شعر رهی معیّری، شاعر با مشکلی مواجه می­شود؛ برای حلّ آن تلاش می­کند و راه به‎جایی نمی­برد. دست تمنّا به‎سوی حضرت امام رضا (علیه‌السلام) برمی­دارد و درخواستش اجابت می­شود. شعری می‎سراید که مضمون آن برگرفته از درون شاعر است. در نتیجه، شبکۀ ساختاری متن به سه دلالت راه می‎یابد: تمنّای شاعر، اجابت آن و حلّ مشکل.