دلالت‌های تربیت اجتماعی اسلامی در کتاب‌های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی ایران با توجه به مبانی فلسفۀ میان‌فرهنگی

Abstract

پژوهش حاضر با هدف تبیین دلالت‌های تربیت اجتماعی اسلامی با توجه به مبانی فلسفۀ میان‌فرهنگی در کتاب‌های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی ایران انجام شده است. پژوهش از نظر ماهیت، کیفی و از نظر هدف کاربردی است. جهت استخراج مبانی فلسفۀ میان‌فرهنگی، از روش توصیف و تحلیل مبانی نظری و مصاحبه‌های با صاحب‌نظران فلسفۀ میان‌فرهنگی استفاده شد. ابزار گردآوری داده‌های پژوهش در این قسمت، مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته بود. بدین منظور، نمونه مورد نظر به صورت هدفمند از میان شش نفر از صاحب‌نظران فلسفۀ میان‌فرهنگی که دارای کتاب و مقاله در این زمینه بودند، انتخاب شد. برای پاسخ به پرسش دلالت‌های تربیتی، از روش تحلیلی ـ استنتاجی استفاده شد. یافته‌ها نشان داد، مبانی فلسفۀ میان‌فرهنگی در بحث هستی‌شناسی شامل دو مؤلفه ساختار متحول و متکثر هستی، و معنای متکثر زندگی؛ در بحث معرفت‌شناسی شامل چهار مؤلفه منتشر‌بودن حقیقت، خودشناسی و دیگرشناسی، مفاهمه از طریق گفت‌وگوی مبتنی‌بر استدلال، و برخورداری از ساحتی کثرت‌گرایانه؛ و در بحث مبانی انسان‌شناسی آن شامل چهار مؤلفۀ پیوستگی انسان با طبیعت، اجتماعی‌بودن انسان، برخورداری انسان از آزادی و مسئولیت اجتماعی، و برخورداری ذاتی انسان از فکر و فلسفه؛ و در نهایت در مبحث ارزش‌شناسی دربرگیرندۀ چهار مؤلفه برخورداری از ساحتی نسبی‌گرایانه، برخورداری از ساحتی کثرت‌گرایانه، برخورداری از ساحتی استکبارستیزانه، و برخورداری از ساحتی زیبایی‌شناسانه است. مبانی فلسفۀ میان‌فرهنگی که مورد تأیید اسلام نیز بودند، شامل هشت مبنای اجتماعی‌بودن انسان، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، عدالت، استکبارستیزی، رواداری، اندیشه‌ورزی، تفاهم، و گفت‌وگوست که دلالت‌های تربیتی در سه حیطه اهداف، اصول و روش‌ها براساس آن‌ها استخراج شدند.