بررسی علل وقوع سیلاب و مخاطرات آن در حوضه آبریز زنوزچای با استفاده از مدل هیدرولوژیکی HEC-HMS و منطق فازی

Abstract

برای ارزیابی سیل‌خیزی حوضه مطالعاتی و شبیه‌سازی بارش- رواناب از مدل هیدرولوژیکی HEC-HMS و اکستنشن HEC-GeoHMS در بستر نرم‌افزار ArcGIS بهره گرفته شد. برای تهیه نقشه خطر سیلاب (سیل‌گیری) حوضه‌ی مطالعاتی 10 متغیر موثر بر وقوع سیلاب با کاربست منطق فازی در بستر سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) ترکیب شدند. در راستای اهداف تحقیق از نقشه‌های زمین‌شناسی، تصاویر DEM، تصاویر ماهواره‌ای Sentinel-2 و Google Earth، نقشه گروه‌های هیدرولوژیک خاک، داده‌های اقلیمی و هیدرومتری همراه با هیدروگراف‌ها و هایتوگراف‌های حوضه مطالعاتی بهره گرفته شد. نتایج نشان‌دهنده کارایی بالای رویکرد مورد استفاده در شناسایی پهنه‌های سیل‌خیز و سیل‌گیر می‌باشد. مناطق سیل‌خیز منطبق بر زیرحوضه‌های قسمت‌های میانی حوضه آبریز زنوزچای می‌باشند. وجود سازندهای زمین‌شناسی و خاک‌های با نفوذپذیری اندک، شیب زیاد، فقدان یا ضعف پوشش گیاهی، زمان تمرکز و زمان تاخیر اندک از جمله مهم‌ترین دلایل بالا بودن رواناب و هدایت سریع رواناب‌های ناشی از بارش در این زیرحوضه‌هاست. پهنه‌های سیل‌گیر منطقه مطالعاتی عمدتا منطبق بر دشت‌های سیلابی مجاور آبراهه‌های اصلی و راس مخروط‌افکنه زنوزچای می‌باشند. مجاورت با رودخانه، شیب ملایم، تراکم زهکشی بالا، مقادیر پایین شاخص تحدب سطح زمین، مقادیر بالای شاخص عمق دره و به‌هم‌پیوستن دو آبراهه اصلی حوضه مطالعاتی، پخش سیلاب در این پهنه‌ها را مساعدت می‌کنند. وجود مناطق مسکونی در مجاورت آبراهه‌های اصلی منطقه و مکان‌گزینی تمامی یا بخشی از آنها بر روی دشت‌های سیلابی منطقه، خطرات ناشی از سیلاب را به طور قابل توجهی افزایش داده است.