تهیه نقشه خطر سیل مبتنی بر انرژی جریان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مطالعه موردی: رودخانه نکا

Abstract

ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺠﺎور رودخانه‌ها ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص، ﻓﻀﺎﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟیت‌های اﻗﺘـﺼﺎدی ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ­ﺷﻮﻧﺪ، ﻫﻤﻮاره در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻲ از وﻗﻮع ﺳﻴﻼب­ها ﻗﺮار دارﻧﺪ. ازاین‌رو در اﻳـﻦ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﭘﻴﺸﺮوی، ارتفاع و خصوصیات سیلاب در دوره ﺑﺎزﮔـﺸﺖﻫـﺎی مختلف ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﭘﻬﻨه‌ﺑﻨﺪی ﺳﻴﻼب ﺻﻮرت ﻣﻲ­ﮔﻴﺮد، ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاوان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. رودخانه نکارود با توجه به شرایط خاص حوضه آبریز و تغییر ناگهانی شیب از مناطق مرتفع به جلگه ساحلی در چند دهه اخیر شاهد سیل­های متعدد و ویرانگری بوده، که اثرات جبران‌ناپذیر اقتصادی در این منطقه بجا گذاشته است. هدف از این تحقیق تهیه نقشه خطر سیل برای قسمتی از رودخانه نکارود می­باشد. برای این منظور با تلفیق سیستم تحلیل رودخانه مرکز مهندسی هیدرولوژیکی(HEC-RAS) با سیستم اطلاعات جغرافیایی پهنه عمق و سرعت سیل این رودخانه برای دوره‌های بازگشت 200-100-50-25-10-5 ساله مدل‌سازی شده است. به‌منظور دستیابی به تابع مناسب برای پهنه­بندی خطر جریان از ویژگی انرژی جریان برحسب تغییرات عمق و سرعت استفاده‌شده است. بر اساس آن نقشه خطر سیل به‌دست‌آمده و مناطق با درجات مختلف خطر ازنظر انرژی جریان طبقه­بندی و تجزیه‌وتحلیل شده است. نتایج بیانگر آسیب‌پذیر بودن منطقه در برابر سیل با دوره بازگشت بالاتر از 25 سال می­باشد. با افزایش زمان دوره بازگشت­های سیل، سطح منطقه تحت تأثیر سیل افزایش می­یابد. با استفاده از تابع خطر به‌دست‌آمده مناطق تحت تأثیر سیل به پنج گروه خطر نسبی کم، متوسط، زیاد، نسبتاً زیاد و فوق­العاده طبقه‌بندی‌شده است. در تمام دوره بازگشت­ها بیشترین مساحت تحت پوشش ازلحاظ میزان خطر از نوع خطر نسبی بسیار زیاد می­باشد. نتایج پژوهش ضرورت برنامه­ریزی و مدیریت راهکارهای حفاظتی جهت کاهش خسارات ناشی از سیل را نمایان می‌سازد. این پژوهش به‌وضوح نشان می­دهد که سیستم اطلاعات جغرافیایی یک محیط مناسب برای تجزیه‌وتحلیل و تهیه نقشه خطر سیل فراهم می­کند.