پتانسیل سیل‌خیزی حوضه‌های آبریز استان کردستان با به‌کارگیری شاخص‌های مورفومتری و تحلیل‌های آماری

Abstract

سیل یکی از مهم‌ترین مخاطرات تهدیدکننده جامعه بشری محسوب می­شود. در دهه­های اخیر با افزایش جمعیت و تغییر اقلیم اثرات این مخاطره بیشتر شده است. مطالعه ویژگی­های حوضه­ها که میزان سیل­خیزی با آن در ارتباط است می­تواند به مدیریت صحیح این مخاطره کمک نماید. استان کردستان با اقلیم نیمه‌خشک و تغییر­پذیری زیاد بارش از پتانسیل بالایی برای این مخاطره برخوردار است. در این مقاله پتانسیل سیل­خیزی حوضه­های استان کردستان شامل حوضه­های قرارگرفته در داخل استان و مشترک با استان­های مجاور با استفاده از شاخص‌های مورفومتری و هیدروگرافی محاسبه گردید. با این هدف و بر اساس عوامل توپوگرافی و هیدرولوژی سطحی 18 حوضه شناسایی و مورد ارزیابی قرار گرفتند. در ادامه پژوهش آبراهه­ها بر اساس روش استرالر طبقه‌بندی و سپس 12 پارامتر شاخص در ارتباط با سیل‌خیزی شامل طول حوضه، تراکم زهکشی، نسبت انشعاب، فراوانی آبراهه­ها، طول جریان سطحی، ضریب فرم حوضه، شکل حوضه، ضریب کشیدگی، ضریب گردی، ضریب فشردگی، نسبت بافت و مساحت برای تمام حوضه­ها محاسبه گردید. از نرم‌افزارهای GIS و Excel به‌منظور تسهیل محاسبات و استخراج داده­ها و SPSS برای طبقه‌بندی و نیز استاندارد کردن داده­ها استفاده شد. نتایج نشان داد که حوضه‌های آبخیز موردمطالعه بر اساس پارامترهای موردمطالعه در دو خوشه قرار می­گیرند. به ترتیب خوشه 1 دارای 11 حوضه شامل حوضه­های بیجار، گل­تپه، تپه اسماعیل، بوکان، رزاب، سقز، انگوران، قروه، سنندج، تکاب و شاهین­دژ و خوشه 2 دارای 7 حوضه شامل حوضه­های پاوه، سردشت، بانه، روانسر، کامیاران، مریوان و قزلچه می­باشد. همچنین نتایج مقایسه­ای بیانگر قرارگیری حوضه­های خوشه 1 در شرق و حوضه­های خوشه 2 در غرب محدوده موردمطالعه است. مجموع برآوردها و تحلیل­های آماری نشان­دهنده پتانسیل سیل­خیزی بیشتر حوضه­های شرقی با وجود بارندگی بیشتر حوضه­های غربی است که دلیل بارز آن ناشی از شرایط توپوگرافی، پوشش گیاهی و لیتولوژیکی خاص حوضه­های شرقی است.