مروری بر خصوصیات لندفرم های کارستی در لایه‌های گچی

Abstract

کارست در سنگ گچ و انیدریت عموماً"کارست گچی" نامیده می­شود، به دلیل حلالیت و سرعت انحلال بالای گچ، توسعه عوارض کارستی در آن بسیار سریع­تر از سنگ‌آهک رخ می­دهد، به بیانی دیگر کارست گچی می­تواند به‌جای مقیاس زمان زمین­شناسی، در مقیاس زمانی انسانی تکامل یابد. بنابراین عوارض کارست گچی بسیار قابل‌توجه هستند. علی­رغم رخدادگسترده­ی کارست­های گچی در سطح جهان و اهمیت وابسته به آن ازلحاظ کاربردی (مخاطرات، اثرات و منابع)، کمتر موردتوجه قرارگرفته و نسبتاً مطالعه نشده باقی‌مانده است. تقریباً از دهه 1990 مطالعه کارست گچی به‌صورت جدی در سطح جهان آغاز شد. در ایران نیز مطالعه کارست­های گچی بسیار جوان می­باشد و به­ندرت مطالعه­ای به‌صورت خاص به کارست گچی پرداخته است و این شاخه از علم کارست در ابتدای راه قرار دارد. نبود منابع فارسی مدون در این رابطه انگیزه اصلی نگارش این مقاله بوده است تا بتواند مقدمه­ای برای مطالعات مدون کارست گچی در ایران فراهم آورد. مقاله حاضر بررسی روایی از مطالعات انجام‌شده پیرامون کارست گچی با محوریت ژئومورفولوژی است، بنابراین ابتدا کارست گچی معرفی و تفاوت­هایش با کارست کربناته بیان‌شده و در ادامه لندفرم­های سطحی کارست گچی ازجمله فروچاله­ها، کارن­ها، اشکال گنبدی­شکل، تامولی­ها، پلیگون­ها، پرتگاه­ها و زمین­لغزه­ها­ی گچی، پولیه­ها، دره­های کور، چشمه­ها و لندفرم­های حاصل از انحلال میان­لایه­ای گچ و فرونشست سنگ­های پوشاننده آن توصیف و به مشکلات و فوایدی که برای زندگی انسان ایجاد می­کنند، اشاره‌شده است. درنهایت می­توان گفت با توجه به اینکه حدود هشتاد هزار کیلومترمربع از مساحت زمینی کشور ما ایران توسط رخنمون­های گچی پوشیده شده­اند، انجام مطالعات مدون درباره رخنمون­های گچی، نقشه­برداری از لندفرم­های کارست گچی و تولید نقشه­های حساسیت و خطر فروچاله­ها و فرونشست­ها و همچنین بررسی هیدروژئولوژی محلی چنین مناطقی برای توسعه و امنیت عمومی بسیار ضروری می­باشد.