تجزیه و تحلیل مورفوژنز و تفاوت‎‎های کمّی و کیفی مخروط‎افکنه‎‎های رشته‎کوه بینالود با رویکرد هیدرومورفوتکتونیکی

Abstract

چکیده رشته‎کوه بینالود یک سیستم چین‎خورده‎ی تراستی است که در شمال‎شرق ایران واقع شده و افزون‎بر فرایند‎های آغازین و حرکات دامنه‎ای، فرایند‎های جریانی و رودخانه‎ای آن را دگرگون‎کرده و لندفرم‎‎های آبی گوناگون و متعدّدی را، چه در پیکره‎ی کوهستان و چه در نقاط پایکوهی و دشت‎‎های مجاورش خلق کرده است. یکی از بارزترین و مهم‎ترین لندفرم‎‎ها‎ی بیان‎شده، شکل‎گیری مخروط‎افکنه‎‎های متنوّع در پایکوه‎‎های شمالی و جنوبی بینالود است که از دیدگاه منشأ و ژنز، شکل و ابعاد کمّی (تعداد، وسعت، و...) تفاوت‎‎های بارز و آشکاری را از خود نشان می‎دهند. این تفاوت‎‎های ژئومورفولوژیکی مخروط‎افکنه‎‎های شمالی و جنوبی بینالود، معلول دخالت عوامل و عناصر هیدرومورفوتکتونیکی بوده و در پتانسیل‎‎ها و تنگنا‎های محیطی، پیدایش و تعدّد سکونتگاه‎‎های شهری و روستایی و نیز، فعّالیّت‎‎های وابسته به آنها تأثیرگذار بوده است. ازجمله اینکه مخروط‎افکنه‎‎های دامنه‎ی شمالی، از نظر کشاورزی دارای منابع آب و خاک فراوان و مطلوب بوده، درحالی‎که مخروط‎افکنه‎‎های دامنه‎ی جنوبی دچار تقطیع شده و این قطعه‎قطعه‎شدن و کوچکتر بودن مخروط‎‎های مذکور، مانع هرگونه فعّالیّت می‎شود. بنابراین شناخت مخروط‎افکنه‎‎های منطقه، هم از دیدگاه پژوهش‎های بنیادی و هم از دیدگاه برنامه‎ریزی محیطی، امری ضروری و مهم به‎شمار می‎آید. از این رو، پژوهش پیش رو برپایه‎ی روش تاریخی و به‎ویژه، روش تجربی بوده و بر اساس آن به واکاوی مسأله پرداخته است. در راستای انجام این پژوهش و رسیدن به اهداف آن، هم‎زمان با انجام عملیّات میدانی و آزمایشگاهی و کارگاهی (مانند تفسیر اسناد جغرافیایی و گرانولومتری) از مدل‎‎های ژئومورفولوژیکی (استرالر) و نرم‎افزار‎های GIS، ArcGIS هم استفاده شده است. نتایج به‎دست‎آمده نشان می‎دهد که عوامل گوناگونی در بروز تفاوت‎‎های ژئومورفولوژیکی مخروط‎افکنه‎‎های شمالی و جنوبی بینالود تأثیرگذار بوده و در این میان عوامل تکتونیکی (چین خوردگی‎‎های تراستی بینالود ) و عوامل هیدرومورفوتکتونیکی بیشترین نقش را داشته‎اند.