ارتباط کمّی ویژگی‎های مورفولوژیک حوضه‌های زهکشی و مخروط‌افکنه‌های آنها در ایران مرکزی

Abstract

تحلیل روابط بین ویژگی‌های مورفومتری حوضه‎ی زهکشی ـ مخروط‌افکنه از موضوعات اساسی هیدروژئومورفولوژیکی است که این پژوهش بدان پرداخته است. برای استخراج مرز و 21 عامل مورفولوژیک از 30 حوضه و مخروط‌افکنه در قلمرو ایران مرکزی، از داده‌های رقومی ارتفاعی و نرم‌افزار WMS 8.4استفاده شده است. تدقیق مرز حوضه‌ها و مخروط‌افکنه‌ها استخراجی با همپوشانی آنها بر روی تصاویر مختلف انجام شد. تحلیل آماری در محیط نرم‌افزارهای آماری انجام گرفته است. ارتباط بین شاخص‌های ژئومورفیک حوضه ـ مخروط‌افکنه به دو گروه پارامترهای وابسته و غیر وابسته تقسیم می‌شوند. نتایج نشان می‌دهند که الگوی کلّی همبستگی بین پارامترهای بیست‎ویک‎گانه فوق در ایران مرکزی با الگوی کلّی نواحی دیگر یکسان است. میزان همبستگی بین پارامترهای وابسته با کاهش قلمرو پژوهش از سطح ناحیه‎ی ایران مرکزی به سطح مناطق کوچک‌تر افزایش یافته و با مقیاس بررسی، ارتباط تنگاتنگی دارند. سطح همبستگی بین پارامترهای ژئومورفیک حوضه ـ مخروط‌افکنه از گروه‌هایی با مساحت زیاد به گروه‌هایی با مساحت کمتر، افزایش می‌یابد. در بین پارامترهای مورد بررسی، همبستگی و ارتباط بین مساحت، شیب و طول حوضه‌های زهکشی ـ مخروط‌افکنه‌ها، به صورت زوج‌های مختلف (6 رابطه) نسبت به پارامترهای دیگر ژئومورفیک بیشتر است. همبستگی بین پارامترهای حوضه ـ مخروط‌افکنه در مناطقِ کمابیش همگون هیدرو اقلیمی ـ اکولوژیکی در ایران مرکزی، نسبت به کلّ ایران مرکزی بیشتر است. نتایج نشان می‌دهند که ضرایب رابطه‌های اختصاص یافته به ارتباط مخروط‌افکنه ـ حوضه‎ی زهکشی در سراسر قلمرو ایران مرکزی ـ که در طبقه‌بندی‌های اقلیمی منطقه‎ی خشک و نیمه‎خشک به شمار می‎روندـ یکسان نبوده و تفاوت‌های چشمگیری دارند. این بررسی همچنین نشان می‌دهد که بین برخی از پارامترهای ژئومورفیک حوضه و مخروط‌افکنه همبستگی معناداری وجود ندارد. لذا پیشنهاد می‌گردد، در تحلیل روابط اختصاصات حوضه- مخروط‌افکنه با روابط ارائه شده در منابع موجود، بهتر است از نتایج حاصل از بررسی‌های حوضه‌های مجاور و در حدّ امکان، منطقه‌ای استفاده شود.