ایجاد وحدت رویه قضایی؛ بررسی مسائل بنیادین

Abstract

اصل 161 قانون اساسی، «ایجاد وحدت رویه قضایی» را به‌عنوان یکی از وظایف دیوان عالی کشور معرفی و به تبع آن، به‌عنوان یکی از اهداف نظام قضایی قلمداد کرده است. بدیهی است که تحقق شایسته این هدف مستلزم فهم دقیق و همه‌جانبة آن است. بر این اساس، این نوشتار در پی طرح و پاسخ به این سه پرسش کلیدی است: وحدت رویه قضایی چیست؟ چرا باید در پی ایجاد آن بود؟ و چگونه می‌­توان آن را ایجاد کرد؟ در باب چیستی، به این مسئله پرداخته می­‌شود که در مورد کدام دعاوی، چه نوع دادرسی­‌ای باید انجام شود تا بتوان از وحدت رویة قضایی سخن گفت؟ در پاسخ به چرایی، دلایل له و علیه ایجاد وحدت رویه قضایی تبیین و ارزیابی می­شود. همچنین چگونگی، ابزارهای مختلف تقنینی، قضایی و اجرایی برای ایجاد وحدت رویه قضایی و مزایا و معایب آنها مورد بررسی می‌­گیرد. پاسخ به این پرسش­ها با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر پایة مطالعات نظری و تطبیقی صورت خواهد گرفت و در نهایت ما را به این نقطه می­رساند که اولاً هرگونه تلاش برای ایجاد وحدت رویه قضایی مستلزم داشتن پاسخی مشخص به مسائل بنیادینِ مربوط است. ثانیاً در خصوص برخی مسائل، دستیابی به پاسخ مشخص دشوار است.